باشگاه روزنامه نگاران مسجدسليمان/ قباد باقری: بختیاری ها دارای بافت فرهنگی خاص ایلی با ایدئولوژی اسلام شیعی و باوری مانا و به یادگاری مانده از اسلاف خویش و با طبیعتی سرکش آن هم با بافت فرهنگ خاص ایلی و به گواه نوشته های مستشرقین که همانا عدم اطاعت محض از حکومتگران ظالم در ادوار مختلف ایران کهن و پذیرش اقوام و طایفه های مهاجر با فرهنگ و مذهب متفاوت مانند ارامنه و گرجیان خود حکایتی از باوری عمیق و حسن تعامل اجتماعی در راستای پندار های صادقانه قوم تباران بختیاری دارد که پیش زمینه ای برای تحقیقات بعدی نگارنده پیرامون فرهنگ ایل خواهد بود .
مدرسه ی “دارالفنون” بختیاری ی بختیاری در شهرستان بروجن چهارمحال بختیاری در سال 1274 تاسیس و به مدت 29 سال باهزینه ی شخصی و اهتمام شخص شهاب السلطنه استمرار داشت که در آن مدرسه از استادان بنام زمان خویش بهره جسته و دانش آموختگانی نیز به جامعه تحویل داده است که این اقدام فرهنگی و هدایت و تشویق اهالی شهر بروجن به یادگیری فناوری صنعتی زمان خود ، نمودی از بلوغ فکری و فرهنگ مداری برخی از اشخاص همچون شهاب در میان ایل بختیاری است.
حاج سلطان علی خان شهاب السلطنه پسر بزرگ حاج عباس قلی خان از اولاد حاج امام قلی خان، ایلخانی بختیاری است و از افراد نیکوکار این خاندان به شمار می رود. قدر مسلم آن است که در دیگر شهر های استان چهارمحال بختیاری از دیر زمان توسط افراد نیکوکار- هر چند معدود – مدارسی نیز دایر گردیده که به تعلیم و تربیت اشتغال داشتند اما هیچ یک ، کمیت و کیفیت مدرسه ی شهاب را نداشتند . نه در چهارمحال که در اصفهان هم تا آن تاریخ ، دارالفنونی به گستردگی آن ساخته نشده بود که در حال حاضر حافظه ی نگارنده یاری واگویی اسامی بانیان آنها را ندارد.
نصرالله احمدی در این باره می نویسد: « بنیانگذار فرهنگ بروجن را می توان مرحوم شهاب السلطنه نامید که در سال 1274 مدرسه ای وسیع با مرکزیت کاردستی تاسیس کرد که قبل از آن حتی در اصفهان چنین مدرسه ای نبود و از استادان بنامی چون شیخ محمد طاهر نطنزی (مدیر) [ شیخ علی ناظم نطنزی ] و سید میرحسین مجد الادباء و میرزا عبدالرحیم شیرازی ، میرزا سیف الله خان “معروف به تیمسار” و یک معلم زبان انگلیسی که بلژیکی بود ، نیز استفاده نمود و کلیه دروس فارسی و انگلیسی و برخی فنون و مهارت ها در این دارالفنون کوچک تدریس می شد . مخارج این مدرسه را خود شخص شهاب السلطنه پرداخت می نمود . پس از 29 سال این دبستان منحل شد و بعد ها امیر قلی اشراقی در منزل خود ، دبستانی ملی … تاسیس کرد و بالغ بر ده سال این مدرسه دایر بود تا این که در سال 1309 به دستور وزیر فرهنگ وقت یک ساختمان سه کلاسه در بروجن ساخته شد . بعد مردم این مدرسه را خریداری کردند و نام جمال الدین بر آن نهادند … »
حاج سلطان علی خان شهاب السلطنه علاوه بر فعالیت های فرهنگی در مبارزات مجاهدین بختیاری در انقلاب مشروطه نیز نقش بسزایی ایفا نموده بود . در هنگامی که سالارالدوله و قوچعلی خان به سرکردگی ضد انقلابیون سر به شورش برداشته و با ایجاد ناامنی ، اقدام به غارت اموال مردم نموده بودند اردوی بختیاری به فرماندهی شهاب السلطنه و به همراه نیرو های ضیاءالسلطان و یپرم خان ارمنی برای دومین بار “در ماه شعبان سال 1330 ه . ق” عازم زنجان و همدان شدند و در محلی به نام گور بچه جنگ سختی در گرفت که به علت مقاومت بیش از حد محصورین ، یک نفر به نام اسدالله از اردوی بختیاری ، یپرم خان و دکتر سهراب خان پزشک مخصوص یپرم خان کشته شدند و سر انجام پس از کشته شدن قوچعلی خان ، ضد انقلابیون متلاشی و عده ی زیادی از آنها کشته ویا اسیر گردیدند.
نگارنده به منظور بررسی میدانی از کم و کیف مدرسه شهاب دوبار به بروجن عزیمت نمودم اما برابر اطلاعات بدست آمده ، متأسفانه مدرسه ی فوق الاشاره ، چندین بار و در زمان های مختلف تخریب و هر بار مدرسه ای جدید و با عناوین مختلف در محل آن دایر گردیده است و کمترین اثری از بقایای اولیه آن
باقی نمانده است . بنابراین فرصت را غنیمت شمرده و از خانه ی مسکونی شهاب که بخشی از آن به سرنوشت مدرسه نیز دچار شده است و قسمتی دیگر که تا کنون استوار مانده است و زمانی از آن به عنوان ندامتگاه مورد استفاده قرار گرفته بود دیدن نمایم.
جرج.ن.کرزن می نویسد: « شاه عباس صفوی در سال ( 15-1614 م ) چندین خانوار ارمنی و گرجی را از اوطان خود کوچ داده و در میان قوم بختیاری در فریدن و چهارمحال بختیاری (گندمان و چغاخور) اسکان داده شده بودند. »
آنچه ضرورت بحث ما را بر می انگیزد ، تعامل قومی کوچگر با اعتقادات اسلام اثنی عشری و با ویژگی های فرهنگ خاص و ساختار های کاملا قومی با دیگر اقوام مهاجر که دارای نژاد ، زبان ، فرهنگ ، مذعب و باور های متفاوت با قوم مهاجرپذیر (بختیاری) می باشند که این خود جای تعمق بسیار عمیقی دارد چرا که آنها دارای کمترین وجه اشتراک بوده اند . درست است که هر دو از لحاظ ایدئولوژی ، یکتاپرست بوده و هستند اما از زوایا و باور های متفاوت . زیرا اگر فرهنگ مداری و حسن سلوک ایل بختیاری نبود هرگز این اتفاق نمی افتاد و این باور تجلی نمی یافت . بنابراین در طول چندین سده مسلمانان بختیاری و مسیحیان ارمنی در کنار هم و با حسن تعامل و صلح و سازش به زندگی عادی خود ادامه میداده اند و در کنار مساجد مسلمانان ، کلیسا های ارامنه نیز ساخته شده بود و هر یک جداگانه و آزادانه به انجام فرایض دینی خود می پرداختند .
جرج.ن.کرزن می نویسد : « هر دهکده کلیسای خاص دارد که بنایی گلی و بدون هیچ گونه آرایشی خارجی است ، اما درون آن کم و بیش آراسته است که نشانی از پیوستگی مسالمت آمیز ارامنه و بختیاری ها در این نواحی از ایران است».
با وجود گذشت سالیان متمادی و کوچ تدریجی ارامنه هم اکنون بقایای کلیساهای آنها در دشت های گندمان و چغاخور شهرستان بروجن پا بر جا می باشند . همچنین در حال حاضر تعدادی خانوار ارمنی در شهر فریدن اقامت دارند . شایان ذکر است که هموطنان ارمنی که به تدریج چهارمحال و بختیاری را ترک کرده و در شهر های دبگر استقرار یافته اند ، به علت وابستگی و تعلق خاطری که از گذشته های دور تا کنون به مناطق بختیاری نشین دارند ، همه ساله و به مناسبت های مختلف مخصوصا به هنگام برگذاری اعیاد و برپایی سایر مراسم ویژه به این پهنه از دیار بختیاری مراجعت می نمایند.
منابع :
چهارمحال و بختیاری در مسیر توسعه – نصراله احمدی – انتشارات رسانه اصفهان – ص 118 .
جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری – دکتر نوراله دانشور علوی – صص 109 و 108 .
ایران و قضیه ایران – جرج.ن.کرزن – ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی – ج 2 – ص 343 .
همان – پا نوشت ص 343 – ج 2 – چاپ چهارم 1373 .
بختیاری در گذر زمان – قباد باقری – چاپ سوم – انتشارات آوای مطهر قم -1392 – صص 306 تا 310 .
