باشگاه روزنامه نگاران مسجدسليمان/ سعيد مرادي: در آستانه نوروز 1395 خبر خوشی به گوش دوستداران فرهنگ و ادب و تاریخ مسجدسلیمان رسیده است و آن تدوین و انتشار دوره پنج جلدی مجموعه آثار منوچهر شفیانی (1319 – 1346) نویسنده بزرگ مسجدسلیمانی و سردبیر مجله خوشه و ترقی در دهه چهل می باشد. به این بهانه گفتگویی با محسن حیدری گردآورنده مجموعه آثار منوچهر شفیانی انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد:
بی شک گردآوری مجموعه آثار نویسنده ای که حدود پنجاه سال از درگذشت وی می گذرد، کار سخت و زمان بری است. انگیزه شما برای شروع چنین کاری چه بوده است؟
مسجدسلیمان یکی از پر شورترین، غرورآمیزترین و در عین حال غم انگیزترین صفحت تاریخ ایران و خوزستان و بختیاری را در قرن بیستم رقم زده است. اگر در شمال ایران به درستی به تبریز لقب «شهر اولین ها» را داده اند، همه می دانند در نیمه جنوبی ایران این لقب از آن مسجدسلیمان است و برای مردم نیمه جنوبی کشور مسجدسلیمان نوک پیکان توسعه و آشنایی ایرانیان با تمدن جدید به شمار می رود. مسجدسلیمان در موضوعات مختلف پیشتاز بود و با تهران رقابت می کرد. از جمله، جریان های فکری و فرهنگی و ادبی بسیار قوی در مسجدسلیمان اواخر دهه سی و اوایل دهه چهل شکل گرفت و از نیمه دهه چهل تا نیمه دهه پنجاه اوج زایش ادبی در مسجدسلیمان بود به طوری که نویسندگان بزرگی از این شهر برخاستند و چندین موج ادبی مختلف را به کشور عرضه داشتند.
من معمولاً سالی یک یا دو بار برای دیدار مادربزرگم و اقوامم به بی بیان مسجدسلیمان می آمدم و همیشه در ذهنم به این سوال می پرداختم که سرسلسله ی افتخارآفرینی های ادبی مسجدسلیمان کجاست؟ و حلقه نخست جریان زایش ادبی غرورآفرین مسجدسلیمانی ها که در نیمه دهه چهل با محافل ادبی تهران هماوردی می کرد، کجاست؟ این جستجوها مرا به کتابخانه ها کشاند و نیز به مزار مردی به نام منوچهر شفیانی که در قبرستان چهاربیشه ی مسجدسلیمان خفته است. وقتی که با منوچهر شفیانی آشنا شدم، هر وقت که در میدان انقلاب تهران از کنار کتابفروشی ها رد می شدم و مجموعه آثار صادق هدایت و جلال آل احمد و دیگر نویسندگان را در ویترین فروشگاهها و کتابفروش های پیاده رو می دیدم، افسوس می خوردم که چرا جای آن نویسنده بزرگ همشهری مادربزرگ من در اینجا خالی است؟ و چرا نسل جدید مسجدسلیمان از تفکر انتقادی این نویسنده محروم هستند؟ مصمم شدم که آثار او را گردآوری کنم تا برگی از افتخارات مسجدسلیمان را زنده کنم و نیز امید داشتم که از رهگذر تفکر انتقادی و سازنده ی منوچهر شفیانی نسیمی بر وضع امروز مسجدسلیمان ثروتمند اما مظلوم وزیدن گیرد و با رشد تفکر انتقادی سالم و سازنده در نسل جدید این شهر، گرهی از کار مردم این شهر بزرگ باز شود و رنجی از رنج مردمانش کاسته شود.
درباره کتاب پنج جلدی مجموعه آثار نوچهر شفیانی توضیح دهید و این که کتابی که شما گردآوری و منتشر کرده اید، چه فرقی با آن کتاب مجموعه داستان «قرعه آخر» که در سال 1356 توسط نشر امیرکبیر منتشر شد دارد؟
در سال 1355 چهار داستان کوتاه از منوچهر شفیانی با مقدمه ای از احمد شاملو در قالب کتابی با عنوان «معامله چی ها» در 70 صفحه توسط نشر ابن سینا در تبریز منتشر شد. در سال 1356 آن چهار داستان قبلی به اضافه یازده داستان دیگر به همراه همان نوشتار احمد شاملو در قالب کتابی با عنوان «قرعه آخر» در 112 صفحه توسط نشر امیرکبیر منتشر شد. این کتاب در سال 1357 به چاپ دوم رسید ولی بعداً به علت تغییر مدیریت و سیاست ان بنگاه انتشاراتی دیگر تجدیدچاپ نشد. دو کتاب یادشده جمعاً پانزده قطعه داستان کوتاه منوچهر شفیانی با موضوع روستایی را در بر داشتند و سایر نوشته های این نویسنده و ابعاد مختلف کارنامه ادبی وی را شامل نمی شدند.
وقتی که تصمیم به گردآوری و تدوین مجموعه آثار منوچهر شفیانی گرفتم، دریافتم که با یک مشکل جدی مواجه هستم. این نویسنده بزرگ مسجدسلیمانی در 27 سالگی در تهران درگذشت و فرصت کافی برای گردآوری آثار خودش نداشت. از طرف دیگر مرگ او در سال 1346 ابعاد سیاسی و امنیتی یافت، از این رو کسی از دوستداران و ادامه دهندگان راهش در ادبیات داستانی اقلیمی جنوب نتوانستند نوشته های پراکنده او را از میان آرشیو انبوه مجلات دهه چهل گردآوری کنند.
من در زمانی تصمیم به گردآوری آثار مرحوم شفیانی گرفتم که حدود چهل و پنج سال از درگذشت این نویسنده بزرگ و حدود 50 سال از آغاز فعالیت نویسندگی او می گذشت. اگرچه او در مجله های معتبر پایتخت از جمله خوشه، فردوسی، کتاب هفته و ترقی در فاصله زمانی 1339 تا 1346 قلم می زد ولی آرشیو کاملی از این نشریات در کتابخانه های معتبر پایتخت و حتی در کتابخانه ملی وجود نداشت. و این مساله کار گردآوری را کند و دشوار می کرد. عاقبت با صبر و حوصله از میان آرشیو مجلات کتابخانه های مجلس، حسینیه ارشاد، آستان قدس و کتابخانه ملی بخشی از شمارگان مجلات یادشده را جستجو کردم. باقیمانده شماره ها را به سختی از برخی مجموعه داران شخصی در تهران دریافت کردم و صفحاتشان را جستجو کردم و مطالب مربوطه را عکس برداری کردم. و عاقبت به حجمی 9 الی 10 برابر آنچه قبلا در کتاب قرعه آخر انتشار امیرکبیر در سال 1356 از وی منتشر شده بود دست یافتم که آن ها را براساس وحدت موضوعی در پنج جلد حدوداٌ دویست صفحه ای تقسیم بندی کردم و تقدیم علاقمندان نمودم.
به نکته خوبی اشاره کردید. قبلاً و براساس کتاب قرعه آخر نشر امیرکبیر، منوچهر شفیانی را فقط به عنوان داستان نویس روستایی می شناختیم. ظاهراً شما تصویر متفاوتی از او ارائه کرده اید. لطفاً درباره نحوه موضوع بندی نوشته های او توضیح دهید و اینکه هر کدام از این جلدهای پنج گانه چه فرقی با جلدهای دیگر دارند؟
بله. با شما موافقم. این کتاب پنج جلدی فقط رونمایی از آثار منوچهر شفیانی نیست بلکه رونمایی از خودِ کامل او و تصویر بدون فیلتر او است. منوچهر شفیانی در کتاب قرعه آخر نشر امیرکبیر سال 1356، یک داستان نویس روستایی است. بول دارم که داستانی نویسی روستایی یک قسمت مهم از شخصیت و کارنامه منوچهر شفیانی است ولی همه ی آن نیست. بخش های زیادی از شخصیت و کارنامه ادبی و فرهنگی منوچهر شفیانی در آن کتاب سال 1356 منعکس نشده است. منوچهر شفیانی مثل صادق هدایت، جلال آل احمد و خیلی از نویسندگان بزرگ دیگر، ابعاد مختلف شخصیتی و عملکردی داشت. او پژوهشگر فرهنگ عامه، روزنامه نگار، مترجم و داستان نویس بود. داستانهای او نیز محدود به سوژه های روستایی نیست بلکه طیف متنوعی از سوژه ها را شامل می شوند و می توان آنها را در سه بخش مختلف داستان های روستایی، شهری و عاشقانه تقسیم بندی کرد.
البته هر چیز را باید در ظرف زمانی خودش ببینیم و قضاوت کنیم. گردآورندگان ارجمند کتاب قرعه آخر، در حال و هوای خاص زمستان 1356 فقط بخشی از کارنامه و شخصیت منوچهر شفیانی را بازتاب داده اند که گمان می کردند مهم تر است. مثلاً شاید گردآورندگان ارجمند سال 1356 گمان می کردند نوشتن داستان های عاشقانه دور از شأن یک روشنفکر متعهد است از این رو داستان های عاشقانه را در گردآوری خود نیاوردند.
من در دوره پنج جلدی مجموعه آثار منوچهر شفیانی سعی کردم مخاطب را مستقیماً با این نویسنده بزرگ رو در رو کنم. از این رو تا حدی ناچار شدم به «آشنایی زدایی» از تصویر قبلی منوچهر که به صورت کلیشه در اذهان جا گرفته بود، دست بزنم. تلاش کردم مخاطب بدون هیچ گونه فیلتر ایدئولوژیک با خود واقعی منوچهر و تمامیت فکری منوچهر آشنا شود و از این رو داستان های عاشقانه یا هرگونه نوشته دیگر او را حذف نکردم و همه را در مجموعه آثار او آوردم.
بعد از سه سال تحقیق کتابخانه ای و گردآوری آثار، وقتی که به حجم قابل توجهی از مجموعه آثار منوچهر شفیانی رسیدم، آن ها را بارها و بارها خواندم و در نهایت براساس وحدت موضوعی و با تلاش برای پرهیز از هرگونه فیلتر ایدئولوژیک و نیز خودداری از تأثیرپذیری از تصویرهای کلیشه ای قبلی، کل مجموعه آثار را در پنج جلد تقسیم بندی کردم که عنوان و موضوع هر یک از جلدها به این شرح است:
جلد اول: فرهنگ عامه ی بختیاری (پژوهش های فولکلوریک درباره ضرب المثل ها، اشعار مردمی و آداب و رسوم در منطقه بختیاری به ویژه مسجدسلیمان اواخر دهه سی)، جلد دوم: صدا در تنگه (مجموعه داستان های کوتاه با دورنمایه روستایی در منطقه بختیاری به ویژه منطقه سوسن ایذه)، جلد سوم: زندگی خوب جنوبی (مجموعه داستان های کوتاه با درونمایه زندگی شهری در مناطق نفتخیز جنوب به ویژه مسجدسلیمان اواخر دهه سی)، جلد چهارم: با شکوه تر از عشق (مجموعه داستان های کوتاه با درونمایه عاشقانه و خانوادگی در محیط شهری مسجدسلیمان، اهواز و تهران)، جلد پنجم: سرِ کچل نسل امروز (مجموعه یادداشت های مطبوعاتی با درونمایه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به ویژه سرمقاله هایش به عنوان سردبیر مجله خوشه).
بی شک انتشار دوره پنج جلدی مجموعه آثار منوچهر شفیانی بعد از نیم قرن سکوت، موجب شادی شهروندان مسجدسلیمان و علاقمندان تاریخ و ادب و فرهنگ این شهر، آن هم در آستانه نوروز 1395 می شود. به عنوان سوال آخر اگر توضیحی دارید بفرمایید?
حیدری: من هم خوشحالم که کوشش چند ساله ام به ثر نشست و توانستم برگی از تاریخ و ادب و فرهنگ شکوهمند مسجدسلیمان و خوزستان و قوم بختیاری را به نمایش بگذارم. امیدوارم مردم خوزستان به ویژه مسجدسلیمان از خواندن این کتاب در تعطیلات نوروز امسال لذت ببرند. مسجدسلیمانی ها و کل خوزستانی ها غرور خاصی دارند که تفاخر به گذشته ی شکوهمندشان بخشی از این غرور است. بی شک انتشار کارنامه افتخارآمیز این نویسنده بزرگ بخش جدیدی را بر این غرور خواهد افزود. هشیار باشیم که افتخار به گذشته ی شکوهمندمان ما را از آینده بازندارد. شاید و از نگاه ناقص من، پیام منوچهر شفیانی، نقد منصفانه سنت، نقد منصفانه مدرنیته، اهمیت دادن به انسان، عشق، آزادی و برابری است. بد نیست هر از گاهی به گذشته برگردیم به شرط آنکه یادمان باشد رهاوردی برای آینده برگیریم. به قول معروف، زنده زندگی می خواهد. و زندگی آموختنی است و ساختنی. منوچهر شفیانی را به مسجدسلیمان بازگردانیم. بگذاریم نسیم فکر منوچهر – تفکر انتقادی سالم و سازنده – بر این د شهر بوزد زیرا کودکان این شهر هم حق دارند از آینده خوب برخوردار شوند.
در پایان از شما که با کوشش فراوان، چراغ اطلاع رسانی را در باشگاه روزنامه نگاران مسجدسلیمان روشن نگه داشته اید تشکر می کنم.
باشگاه روزنامه نگاران مسدسلیمان: دوره پنج جلدی مجموعه آثار منوچهر شفیانی از روز پنجشنبه 27 اسفند در کتابفروشی طهوری میدان انقلاب تهران در دسترس علاقمندان است. و به طور همزمان، در زادگاه او نیز از روز پنجشنبه در کلیه کتابفروشی های معتبر مسجدسلیمان عرضه می شود. قیمت هر جلد 14 هزار تومان و قیمت دوره پنج جلدی 70 هزار تومان می باشد. علاقمندانی که می خواهند حداقل سه دوره پنج جلدی را خریداری کنند، با شماره تلفن 09120190270 تماس بگیرند تا از تخفیف برخوردار شوند.
زنده باشی آقای حیدری جوان بزرگوار بختیاری..♥..