باشگاه روزنامه نگاران مسجدسلیمان/ قباد باقری: در اوایل سلطنت رضا خان در ایران، بختیاری ها را در شرایطی بی سابقه ای قرارداده بود که سرانجام منجر به تضعیف نظام ایلی و از دست دادن نقش سیاسی بختیاری ها در کشور و متلاشی شدن تشکلیلات قبیله ای و کاهش محدوده ی آن ها گردید، در این زمان سیاست خارجه ی انگلیس بر این قرار گرفت که در ایران یک قدرت مرکزی به جای حکومت ضعیف قاجار و حکومت های غیر رسمی و خود مختار محلی و به وجود آمدن حادثه ی خلع سلاح نظامیانی که به نظر می رسید به منظور سرکوبی بختیاری ها عازم خوزستان بودند، در سال (۱۳۰۱ خورشیدی )، دولت وقت عملا بهانه ای جهت سرکوبی و حذف بختیاری ها را به دست آورد. از دیگر سوی بختیاری ها در تابستان سال (۱۳۰۸ ش) بر ضد سلطنت رضا خان پهلوی قیام نمودند. این حرکت آن ها دارای پیش زمینه های قبلی بود. از آنجایی که بختیاری ها از قدرتمندترین ایلات سراسر کشور ایران بودند. آن ها این قدرت را پس از شرکت فعال و بی سابقه در فتح تهران و حمایت همه جانبه از مشروطیت و سرنگونی استبداد محمدعلی شاه قاجار به دست آورده بودند. اما پس از آن که رضا خان حکومت را در دست گرفت،فقط به دنبال تقویت قدرت خود بود و بختیاری ها مانعی برای تمرکز قدرت وی بشمار می رفتند، بنابراین، تصمیم به تضعیف و نابودی آن ها گرفت، ایشان با اخذ مالیات بسیار از بختیاری ها و خلع سلاح آن ها و اعلان تخت قاپو و یک جانشینی کوچگران، ازجمله عواملی بود که خشم و نفرت ایلوندان بختیاری را از دولت رضا خان فراهم آورد. زیرا به چشم خود می دیدند که رضاخان همه ی هستی آن ها را به تاراج می برد. بنابراین تصمیم گرفتند در مقابل او ایستادگی کنند و در تیرماه (سال ۱۳۰۸) نیز جرقه قیام به رهبری (علی مردان خان بختیاری ایل بگ اتحادیه جدیدالتاسیس چهارلنگ باب که رضا خان با هدف تفرقه اندازی میان بختیاری ها، چندی پیش (باب چهارلنگ) را از هفت لنگ ها مجزا نموده و ایلخان و ایل بیگ مستقلی برای آن ها منصوب کرده بود.
این جدایی و تفرقه از یک سو باعث لطمه ای جبران ناپذیری به حکومت گران هفت لنگ و از دیگر سو باعث تضعیف اتحادیه ی قوم تباران بختیاری گردیده بود. بنابر این در چنین شرایطی بود که علی مردان خان به خاطر از دست رفتن حقوق حقه ی بختیاری به ویژه (شاخه ی چهارلنگ) قیام را آغازکرد و دیری نپایید که طوایف بسیاری گرد وی جمع شدند و تحت لوای پرچم (لا اله الا الله) قیام علیه رضا خان را آغازنمودند.
از سوی دیگر برخی از نویسندگان متاخرنوشته اند که هدف اولیه ی علی مردان خان، علیه خان های قدرتمندی که طرف دار دولت مرکزی بودند، اما سرانجام به قیام علیه دولت مرکزی منجرگردید و اعلان نمود که (من به خاطر نجات دین اسلام پا به میدان مبارزه نهاده ام. زیرا به دستور رضاخان ” کشف حجاب و برگرفتن روسری از سرزنان ، هم آغاز گردیده بود” و بدین صورت قیام خود را یک قیام” ملی – مذهبی ” اعلان نموده بود، وی با تصرف دهکرد (شهرکرد) و از بین بردن ستون های نظامی و به اسارت گرفتن نظامیان با اقتداری همچون: سرتیپ محتشمی، سرهنگ جلوه، سروان عبدالله هدایت، سروان عنایت الله سهراب و ستوان سپانلو، رعب و وحشت بر سپاهیان رضا خان سایه افکنده بود و می رفت تا تحول عظیمی در تاریخ سیاسی ایران آن زمان ایجاد نماید. از طرفی رضا خان نیروهای نظامی را از دیگر استان های کشور برای جنگ با بختیاری ها گسیل داشت و در این گیر و دار بعضی از خان های هوادار دولت به وساطت پرداختند و در نتیجه بعضی از نیروهای قیام کننده ی بختیاری را از همکاری و همراهی با مبارزان را منصرف نمودند که حاصل آن شکست نهضت بود. اما علی مردان خان همچنان با جنگ و گریز به مبارزات خود ادامه می داد و سرانجام شعله های این قیام با خیانت چند نفر از خان های بزرگ وابسته به دربار تا حدودی فروکش کرد و با وساطت عده ای از بزرگان قوم، رضا خان قول داد، در صورت آرام شدن اوضاع به رهبران این شورش با مهر و امضاء ( قرآن، امان نامه خواهد داد) در نتیجه قیام فروکش کرد و علی مردان خان با دریافت امان نامه دست از مبارزه برداشت.
او مدتی تحت نظر بود اما سرانجام در زمستان سال (۱۳۱۲-ش) به دستور رضا شاه کلیه خوانین و کلانتران بختیاری که درقیام (۱۳۰۸ش) شرکت داشتند دستگیر و روانه ی زندان قصر شدند که بیشتر آنان از جمله: علی مردان خان، محمد جواد خان سردار اقبال، محمدرضا خان سردار فاتح ( پدر دکتر شاپور بختیار) و آ گودرز احمد خسروی بر خلاف امضاء قرآن و امان نامه ای که داده بود تیر باران گردیدند.
بزرگ علوی در مورد شهادت علی مردان خان می نویسد: دیوارها و حیاط زندان قصر چیزها دیده اند…این ها علی مردان خان بختیاری را دیده اند که روز مرگ، جامه ی زیبا بر تن کرد، صورت خود را آراست و مردانه به قتلگاه رفت …و موقعی که می خواستند چشم هایش را ببندند گفت: چشم هایم را نبندید تا ببینم (روباه ها چگونه شیری را از پای در می آورند … آری این است صفات بزرگمردان قوم تبار بختیاری…
در اینجا لازم می دانم تا از اقدام کم سابقه ی شورای شهر و شهرداری مسجدسلیمان به پاس نصب و رونمایی از تندیس علی مردان خان در این شهر قدرانی نمایم، زیرا این اقدام جزء فعالیت های ماندگار آنان ثبت و ضبط خواهد شد .
به ویژه از فعالیت های فرهنگی اجتماعی حجت الاسلام محمد صادق امینی امام جمعه مسجدسلیمان که هماره در معرفی ذخایر بختیاری از هیچ کوششی فرو گذار نیستند، تشکر نمایم، زیرا اگر نبود فعالیت ایشان، همین مختصر یادمان در این شهر هم رونمایی نمی شد از طرفی شهروندان همتبار مسجدسلیمانی لحظه شمار خواهند بود تا هر چه زودتر یادمانی از بزرگ مرد تاریخ مشروطیت ایران “حاج علیقلی خان سردار اسعد” در این شهر نصب و یا خیابانی به نام ایشان نامگذاری گردد.
تش بنم به قهوه رخ تا کوی وردون
اسم شانه کور کنه شیرعلی مردون
