روزی که مسجدسلیمان،میدان رینولدز و دو فرودگاه داشت
مستندنگاری میراث صنعتی مسجدسلیمان، به استناد نقشه های تاریخی

دکتر فرشید خدادادیان

پژوهشگر و فعال حوزه تاریخ نفت و میراث صنعتی

رویش زاگرس: نخستین شرکت-شهر نفتی ایران و خاورمیانه در جایی که بعدها بطور رسمی”مسجد سلیمان” نامگذاری گردید، محل ورود و آغاز بکار”جورج برنارد رینولدز”، سرگروه اکتشاف و نماینده دارسی در ایران و گروه همکارانش بود و امروز و به استناد یک نقشه قدیمی که از اسناد تاریخی فعالیت صنعت نفت در این منطقه وجود داشته و در آرشیو اسناد طرح موزه نفت مسجدسلیمان موجود است، مشخص می شود که در ادامه توسعه و مدرنیزاسیون نفتی مسجدسلیان، در قطعی این شرکت-شهر حداقل دارای دو فرودگاه بوده و در منطقه مسکونی و شهری ایجاد شده در آن نیز میدانی بنام “رینولدز” داشته است.

نقشه مذکور در قطع پنجاه در هفتاد سانتی متر تهیه شده و با درج طول و عرض جغرافیایی تنظیم موقعیت گردیده است.زیر نقشه ذکر گردیده که قیاس آن؛ هر۳اینچ برابر با یک مایل محاسبه شده است.نقشه مذکور فاقد تاریخ تهیه و نام و مشخصات فرد یا گروه رسام است، اما از روی سه نقشه همراه این نقشه، با قطع و شکل و رنگ و خطوط ترسیم مشابه که ذیل آنها قید گردیده؛ بوسیله بخشC.S.S H.O شرکت ملی نفت ایرانNIOC و در تاریخ می۱۹۶۴ تهیه شده اند، می توان تاریخ نقشه موردنظر را نیز همزمان با نقشه های موجود در زونکن مشترک، تخمین نزدیک به یقین زد.

در این نقشه مشخص است که علاوه بر فرودگاه نزدیک به سرمسجد در غرب شهرستان مسجد سلیمان، در آن مقطع یک باند فرودگاهی نیز در شمال شرق مسجدسلیمان و بالاتر از منازل کارگری منطقه چوب سرخ و همچنین شرق منطقه موسوم به”سرگچ” وجود داشته که احتمالا باید قدمت آن قبل تر از فرودگاه سرمسجد(فرودگاه کنونی مسجدسلیمان)باشد.

البته مستندات و تصاویر و همچنین بقایای فیزیکی و قابل مشاهده ای نیز در دست است که یک فرودگاه دیگر نیز در جنوب شرقی مسجدسلیمان و در منطقه موسوم به “یکمهه”، حداقل در جریان جنگ جهانی و برای استفاده متفقین ایجاد شده و فعالیت داشته است.

مسجد سلیمان، شرکت-شهر نفتی یکصد و سیزده ساله کنونی، همچون سایر شرکت-شهرها و فیلدهای نفتی منطقه خوزستان و مناطق همجوار، واجد آثار و نمونه های بسیار فراوان از جلوه های مدرنیزاسیون و شهرنشینی صنعتی هستند که خواسته و ناخواسته دچار افول،دست اندازی، تخریب و فرسایش شده اند و معمولا عزیزان دغدغه مند اهل یا ساکن این مناطق نیز از تکرار شنیدن چنین موضوعاتی(چون با وضعیت امروز خود مقایسه می کنند و می کنیم)، جز احساس نوستالژیک و متاسفانه گاه سرخوردگی بهره ای ندارند، اما فعالان حوزه میراث صنعتی ایران و از جمله راقم این سطور در انجمن میراث صنعتی ایران، فعالانه باور داریم، مستندنگاری،حفظ و معرفی این پیشینه صنعتی ضمن هویت بخشی ملی و بین المللی، از منظر میراث صنعتی و گردشگری و توریسسم صنعتی، در دو بخش گردشگران داخلی و ورودی گردشگران خارجی(در شرایطی بهتر از این روزهای قرنطینه های کرونایی) می توانند به اقتصاد فعلی این مناطق نیز کمک نموده و همچنین پایلوت های علمی و آکادمیک در رشته های تاریخ و علوم اجتماعی، شهرسازی و معماری و مهندسی نفت و صنایع در سطح ملی،منطقه ای و جهانی باشند.

نقشه کامل مسجدسلیمان بدون تاریخ ترسیم

میدان رینولدز مسجدسلیمان

فرودگاه مسجدسلیمان

جابالون در شمال شرقی مسجدسلیمان