رویش زاگرس: کتاب؛نفت،تمدن صنعتی و معماری در خوزستان ایران، تالیف دکتر سیروس باور، چهره ی شناخته شده و مطرح معماری کشور که سوابقی همچون دانشیاری دانشگاه تهران،مدیریت گروه آموزشی معماری دانشکده هنرهای زیبا را در کارنامه دارد، توسط انتشارات میردشتی در قطع رحلی و بصورت رنگی در ۴۸۸صفحه منتشر شد.
این اثر پژوهشی ارزشمند که حاصل نزدیک به یک دهه تلاش پژوهشی دکتر باور است، در نوع خود از مهمترین منابع در زمینه میراث صنعتی و معماری معاصر ایران محسوب می شود و از این منظر رفرنس و مآخذی ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان به رشته های تاریخ، معماری و میراث صنعتی خواهد بود.
دکتر محمد منصور فلامکی، استاد برجسته ادوار دانشگاه تهران وچهره ی ماندگار در معماری و شهرسازی ایران در مقدمه ای که با عنوان؛ “نقشی از خاطره ها و اندیشه ها از آب به خاک و به شکل” بر این اثر نگاشته در معرفی کتاب آورده است:
؛؛کتاب دکتر سیروس باور، به عشقی گرم و صمیمانه نوشته شده است که این آورنده گرمی و صمیمیت زادگاه اوست؛چندان که نشانه هایی از عشق به فضای ساخته شده در مقیاس معماری و شهر روی به حق و حقیقت دارد؛؛(ص۱۴کتاب)
مولف خود نیز در بخش نخست کتاب به زادگاهش و دلایل نوشتن و تالیف اثرش اشاره می کند:
؛؛من از یک سرزمین نفتخیز برخاسته ام.سرزمینی که در بین کوه ها و تپه های خشک و گرم و بی آب و علف جای گرفته بود.اطراف ما هیچ چیز تازه ای نبود.نه روستایی.نه دهکده ای، نه شهری و نه آبادانی ای…ولی در تمام این دیار زیر این آسمان کبود، زیر آفتاب سوزان، آنچه که بود بوی گاز، بوی نفت، کنار شعله های آتش که از سر دکل های نفت رو به آسمان برخاسته بود،همانند مشعل داران، وجود سرزمین های نفت خیز را به روندگان، به کوچندگان، به حیوانات و پرندگان بشارت می داد؛؛ (ص۲۹کتاب)
دکتر سیروس باور، متولد سال۱۳۱۳ در خوزستان است.دهه سی را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران گذرانده سپس برای ادامه تحصیل به ایتالیا رفته و پایان نامه دکتری اش را با بالاترین ارزش و تمجید از هیات داوران دریافت نموده.پس از آن به ایران بازگشته و از سال۱۳۴۴ وارد خدمت در بخش مهندسی شرکت نفت و همزمان به تدریس در رشته معماری در دانشکده معماری دانشگاه ملی ایران(شهید بهشتی امروز)پرداخته است.او طی این سال ها همواره به آموزش و تدریس و همچنین طراحی در معماری مشغول بوده و همواره دل در گرو زادگاه نفتخیز خود نیز داشته، آنگونه که طراحی ساختمان موزه نفت مسجدسلیمان را به همراه برادر هنرمند خود فرخ باور با انجام رسانده است.
کتاب نفت،تمدن صنعتی و معماری در خوزستان ایران در پنج فصل تدوین شده است فصل اول به موضوع نفت و مناطق نفتخیز در جهان و ایران و فصل دوم به شرکت-شهرهای نفتی ایران در خوزستان اشاره دارد.
در فصل سوم، مولف نگاهی داشته به تاریخچه،ویژگی های صنعتی و زیستی و معماری شهرهای مسجدسلیمان، لالی، آغاجاری، هفتکل، گجساران و اهواز و نهایتا در فصول چهارم و پنجم به موضوع موزه نفت مسجذسلیمان و موزه آبادان و پالایشگاه و محلات مسکونی، معماری مدرن و میراث صنعتی در این دو شهر مهم نفتی ایران و خاورمیانه می پردازد.
معماری های شاخص و میراث صنعتی در سایت هایی همچون سینما تاج آبادان، دانشکده نفت آبادان، مهمانسرای کارمندان، باشگاه مرکزی مسجدسلیمان، کلیسای سورپ کاراپیت و مسجد رنگونی ها در آبادان و تاریخچه بانک ملی سه گوش اهواز از جمله بخش های ارائه شده در فصل پایانی کتاب(فصل پنجم) است.
دکتر باور در ابندای کتاب و در بخشی با عنوان؛ “چگونه راه به آنجا کشیده شد” ادای دین و احترامی کرده به مرحوم پدر، زنده یاد محمود باور، از چهره های شناخته شده در تاریخ ایران و تاریخ صنعت نفت ایت و دکتر سیروس باور با بررسی یادداشت های مرحوم پدر، مروری کرده بر خاطرات وی از تشکیل پلیس جنوب در ایران و اتفاقات متاخر در جریان خدمت در صنعت نفت و همچنین اشاره ای به کتاب ارزشمند زنده یاد محمود باور با عنوان؛ “کهگیلویه و ایلات آن” تالیف سال۱۳۲۴ که همچنان از مهمترین منابع پژوهشی برای شناخت ایلات و عشایر و جغرافیای تاریخی استان کهگیلویه و بویراحمد محسوب می شود.
در پایان کتاب نیز عکس های جالب از تجربه ی زیسته ی مولف در شرکت-شهرهای نفتی ایران از مسجدسلیمان و هفتکل تا آغاجاری و گچساران و اهواز به مخاطب ارائه شده است.
خانم های آرشیتکت؛آزاده صادقیان و مهشید فدایی، دستیاران دکتر باور در تالیف و انتشار این کتاب بوده اند و بازنگری و ویراستاری آن را نیز آرشیتکت نازنین حسین دوست بر عده داشته است.
کتاب؛ نفت،تمدن صنعتی و معماری در خوزستان ایران، منبعی ارزشمند و شایسته توجه برای شناخت میراث صنعتی ایران در حوزه نفت و تاثیرات این صنعت بر جغرافیای تاریخی و زیست بوم ساکنان شرکت شهرهای نفتی ایران در استان خوزستان است.کتابی مصور که با روئیت تصاویر و پلان ها و نقشه ها و خوانش متن آن می توان با بخشی مهم از تاریخ معاصر و میراث صنعتی ارزشمند کشور ایران در حوزه نفت و گاز آشنا شد.
فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت و عضو انجمن میراث صنعتی ایران
