معرفی نخستین موره ی میراث صنعتی ایران و خاورمیانه، به همراه نقدی بر بولتن؛ “میراث صنعتی مشترک ایران”، در آستانه ی برگزاری کنگره ی بین المللی کمیته ی جهانی حفاظت از میراث صنعتی(TICCIH) در مونترال کانادا–۲۸اوت تا سوم سپتامبر۲۰۲۲
فرشید خدادادیان
پژوهشگر تاریخ نفت و میراث صنعتی
کنگره ی بین المللی”تیکی”با عنوان؛”میراث صنعتی تجهیز مجدد شده”، از ۲۸اوت تا سوم سپتامبر(۶تا ۱۲شهریور۱۴۰۱خورشیدی)با حضور بیش از ۴۰۰سخنران مدعو از سراسر جهان در مونترال کانادا برگزار خواهد شد.در این کنگر ی جهانی، کارشناسان و فعالانی که به حوزه ی میراث صنعتی در کشورهای مختلف جهان کمک می کنند، تجربیات و دیدگاه های خود را با مخاطبان و علاقه مندان به اشتراک می گذارند.
در آستانه ی این رویداد مهم جهانی در حوزه ی میراث صنعتی، بخش اطلاع رسانی کمیته ی جهانی حفاظت از میراث صنعتی، بولتنی با عنوان؛”میراث صنعتی مشترک ایران” را که توسط بخش MHFL دانشگاه تربیت مدرس تهران و با حمایت مالی و همکاری چند موسسه و دانشگاه آلمانی در سال گذشته میلادی تهیه شده را در بین فعالان و اعضایTICCIH در سراسر جهان به اشتراک گذاشت که گرچه در ابتدا و با دیدن عنوان آن، همچون هر ایرانی دیگری به وجد آمدم اما، علیرغم زحمت کشیده شده توسط گروه پژوهش آن داتشگاه محترم و معتبر، محتوای بولتن یاعث گردید تا بقول زنده یاد”علی اشرف درویشیان” از چهره های شاخص ادبیات کارگری حوزه ی میراث صنعتی در ایران و جهان، در یکی از داستان های کوتاهش؛ “شاد پشیمان”شوم!
در این مقاله، ضمن معرفی و نقد محتوایی بولتن مذکور، نخستین موزه ی میراث صنعتی ایران و خاورمیانه در سایت میراث صنعتی چاه شماره یک نفت مسجد سلیمان معرفی می شود تا مشخص شود صنعت نفت، خاستگاه میراث صنعتی مشترک ایران با جهان است.
بولتن میراث صنعتی مشترک ایران
بولتن رنگی و ۸۲صفحه ای که با عنوان؛ Iranian Shared Industrial Heritage 2021، “میراث صنعتی مشترک ایران”تهیه و منتشر شده، توسط بخشMHFL دانشگاه تربیت مدرس تهران و با حمایت مالی و همکاری چند موسسه ی آکادمیک و پژوهشی از کشور آلمان پژوهش و تالیف شده است.
در ابتدای این بولتن و پس از فهرست مطالب و عناوین بولتن، در بخش “معرفی پروژه” PROJECT INTRODUCTON آمده است؛
؛؛در یک تحقیق بین دانشگاهی یک ساله ی فشرده که شامل نقشه برداری و مستندات عکاسی از سایت های منتخب، ادبیات و تحقیقات آرشیوی، مصاحبه با کارشناسان و ذی نفعان و همچنین کارگاه های آموزشی با کارشناسان دانشگاهی ملی و محلی بوده، چندین سایت صنعتی مرتبط مستند سازی و مورد بحث قرار گرفت.برخی از آنها در این”بروشور”ارائه شده است تا در دسترس عموم علاقه مندان قرار گرفته و آگاهی عمومی در مورد موضوع حفاظت از میراث صنعتی مدرن افزایش یابد؛؛
در ادامه ی بولتن، همکاران پروژه به این ترتیب معرفی شده اند: ؛؛پردیس ال گوتا-گروه توسعه شهری، دانشگاه فنی برلین، آلمان، مرکز تحقیقات متروپولیتن گئورگ زیمل، دانشگاه هومبولت برلین آلمان، مرکز تخقیقات MHFL دانشگاه تربیت مدرس تهران؛؛ و خاطرنشان شده است؛؛این پروژه در چارچوب استراتژی های عالی توسط دولت آلمان و ایالات آلمان از طریق اتحادیه دانشگاه برلین بودجه اولیه دریافت کرد است؛؛(صفحه۵ بولتن)در ادامه بولتن، تیترهای ارائه شده با عناوین؛”از میراث مدرن تا میراث آینده MODERN HERITAGE TO FUTURE LEGACY”و؛ “میراث صنعتی مدرن در خاورمیانه” INDUSTRIAL HERITAGE N THE MIDLLE EASTارائه گردیده که حاوی مفاهیم و تعاریف کلی و جهان شمول و البته منطقه شمول در زمینه ی میراث صنعتی است، اما در بخش بعدی با عنوان؛”چرا میراث صنعتی اهمیت دارد”ادعایی مظرح شده که چندان با رویکرد علمی با مقوله ی میراث صنعتی همخوانی ندارد!
در این بخش از بولتن، آمده است:کشورهایی مانند ایران، اخیرا بر روی درک و مطالعه میراث صنعتی خود که بیان کننده فرایندهای استقلال از حاکمیت خارجی یا استعماری است، شروع بکار کرده اند.اکنون آگاهی سازی وظیفه اصلی این مطالعات است.از این رو این کتابچه مکان های خاص، اطلاعات و جوامع درگیر در حفاظت و مراقبت از میراث شناخته شده را ارائه می کند….به اشتراک گذاری میراث به معنای شناخت مکان ها، سایت ها و تاریخ های یکدیگر است.بنابراین این کتابچه افراد وسیعی از هر کشور را مخاطب قرار می دهد؛؛
در بخش یاد شده از بولتن؛ ایجاد شائبه ی رویکرد سیاسی به مفهوم و رویکرد ایرانی به میراث صنعتی در حالی مطرح می شود که این حوزه، کوچکترین ارتباطی با موضوع “مقابله با استعمار”(علیرغم اهمیت و ضرورت استقلال طلبی از حاکمیت خارجی و استعماری)نداشته و بیشتر تکیه بر اشتراکات صنعتی، معماری، فرهنگی و… دارد.فرصتی برای جلوگیری از تخریب بافت ها و میراث صنعتی و تغییر کاربری این آثار برای کارآفرینی، اشتغال زایی و توسعه ی اقتصادی در حوزه ی توریسم و همچنین ثبت و ضبط تاریخ صنعت و تدوین سیر تکامل صنعتی کشور با این مستندات و سازه های فیزیکی.گو اینکه تکیه ی بولتن بر میراث صنعتی مشترک ایران و آلمان(که به نظر می رسد با حمایت مالی کشور آلمان از این پروژه بی ارتباط نباشد)، با بررسی میراث صنعتی و سازه های برجای مانده از این ارتباط به روزگار منتهی به جنگ جهانی دوم و حوادث پس از آن نیز، حتی با همین رویکرد ادعا شده در بولتن، منافات دارد!
در بخش بعدی بولتن با عنوان؛”دانشگاه تربیت مدرس و مرکز تحقیقاتMHFL”، این مرکز پژوهشی در دانشگاه تربیت مدرس معرفی شده است.مرکز تحقیقات میراث مدرن آینده با علامت اختصاری MHFL مخفف؛ Modern Heritage and Future Legacy Research Hub یک نهاد پیشرو و تاثیرگذار در فضای اجتماعی فرهنگی دانشگاه های ایران معرفی شده است که اغلب شامل فعالان، تاثیرگذاران، رسانه های اجتماعی، CBOهای محبوب و همچنین NGOهای فعالی است.CBO=COMMUNITY BASED ORGANIZATION))
پس از ارائه ی توضیحات کوتاهی درباره ی دانشگاه تربیت مدرس، فعالیت های کنونی MHFL و پروژه های برتر آن، شامل مواردی همچون؛ راه آهن سراسری و پل ورسک، ایستگاه راه آهن در تبریز، مشهد و تهران، کارخانه سیمان ری، ذوب آهن کرج، نساجی مشهد، کارخانه قند کهریزک، پل سفید و پل سیاه اهواز و برخی سایت های میراث صنعتی دیگر عنوان شده اند و دریغ از اشاره ای، حتی در حد عنوان، به نخستین جلوه های میراث صنعتی مدرن ایران در مناطق نفت خیز!در این بولتن، البته به عنوان شرکت پالایش نفت تهران اشاره شده، اما توضیحاتی به همراه ندارد.
در بخش؛اهمیت و تاریخ میراث صنعتی در ایران”به منشور مهم میراث صنعتی جهان موسوم به”نیژنی تاگیل”(شهری در روسیه)اشاره شده و آمده است: ؛؛منشور نیژنی تاگیل در خصوص میراث صنعتی در امرداد۱۳۸۲ به اهمیت آنها تاکید کرد.میراث صنعتی شامل؛ بقایای فرهنگ صنعتی است که دارای ارزش تاریخی تکنولوژیکی اجتماعی معماری یا علمی هستند؛؛ بولتن همچنین اهمیت بناها یادمان ها و محوطه های میراث صنعتی را شامل این موارد دانسته است:ارزش های هنری و زیبایی شناسی، اهمیت و ارزش های تاریخی و اجتماعی، اهمیت پایداری و اهمیت بودجه و سیاست؛
کسانی که کمترین اطلاع و آگایی از اصول و پروتکل های میراث صنعتی مورد توافق در سطح جهان از جمله منشور نیژنی تاگیل و اصول دوبلین دارند، می توانند مقایسه کنند که این نکات تا چه حد بیان کننده ی موازین مورد توافق جهانی در حوزه ی میراث صنعتی است؟!
بررسی پیشینه ی تاریخی موضوع میراث صنعتی ایران، ذیل تیتر؛”سایت های میراث صنعتی”از دیگر موارد قابل نقد و نیازمند بازنگری و اصلاح در بولتنی است که قرار است مخاطبان در سطح جهان، با آن میراث صنعتی ایران را بشناسند!در این بخش آمده است:صنعت مدرن در ایران در دوران قاجار پس از جنگ روسیه و ایران در سال های۱۱۸۳ تا ۱۱۹۲ هجری شمسی آغاز شد.در سال۱۱۸۳ فتحعلی شاه متوجه شد ارتش ایران نیازمند مدرنیزاسیون است….پیمان فیتکنشتاین ۱۱۸۶ و تعهد نامه با روسیه در۱۱۹۲ بنام تعهد نامه گلستان منعقد شد….دومین جنگ روسیه و ایران در ۱۲۰۵ تا ۱۲۰۷ تسلط فنی روسیه را نشان داد و پادشاه ایران را متقاعد ساخت که نباید به قدرتهای خارجی تکیه کرد.پس از آن پادشاه ایران دستور صنعتی شدن کشور را با کمک کشورهای اروپایی دیگر مانند پرو، اتریش، سوئد، ایتالیا و غیره صادر کرد.شاید بتوان این اقدام را اولین رویکرد رسمی در مورد صنعتی شدن در ایران نامید؛؛(صفحه۲۵بولتن)
و در ادامه آمده است: ؛؛بنیاد دارالفنون به معنی پلی تکنیک در ۱۲۳۰خورشیدی، اولین دانشگاه مدرن یا موسسه مدرن آموزش عالی در ایران شناخته می شود.ذوره احیای صنعت مدرن ایران به دوران پهلوی اول بین جنگ جهانی اول و دوم باز می گردد.زمانی که آلمان و دیگر کشورهای آلمانی زبان به ایران دست یاری برای احیای کارخانه ها و زیرساخت های صنعتی دارند.در این دور مجموعه ای از بناها، آثار تاریخی و سایت های ارزشمند میراث صنعتی ساخته شده است که میراث مشترک ایران و آلمان در آن به خوبی درخشان است؛؛
علاوه بر اشکال در سالشمار حوادث مورد اشاره و تناقضات مطرح شده در همین جملات، کسانی که کوچکترین اطلاعی از تاریخ ایران دارند، می دانند که این گزاره ها چقدر با واقعیات تاریخی فاصله داشته و برنامه ی دولت وقت آلمان(هیتلر)، در ایران و در سال های جنگ جهانی دوم به چه دلایلی بوده است.ای کاش، تهیه کنندگان بولتن، کمی زحمت به خود داده و چند خیابان دورتر از دانشگاه تربیت مدرس و در خیابان سی تیر تهران، سری به هنرستان صنعتی تهران، یادگار آلمان ها در ایران به سال۱۲۸۷خورشیدی و دوران مظفرالدین شاه قاجار و تصادفا همزمان با اکتشاف نفت در جنوب غرب ایران و در مسجد سلیمان می زدند، یا حداقل در”گوگل”سرچ می کردند تا برای اثبات وجود میراث صنعتی مشترک ایران و آلمان، نیاز به طرح چنین مواردی پیدا نمی کردند.
در بخش دیگری از بولتن و با جانمایی روی نقشه ی ایران، نزدیک به ۶۰سایت میراث صنعتی ایرانی معرفی شده اند.از رادیو تهران و کفش بلا و کارخانه قند کهریزک گرفته تا سیمان ری، شرکت پالایش نفت تهران(بدون هیچ توضیح و معرفی!)، سد کارون یک و غیره، و دریغ از حتی یک اشاره به سایت های میراث صنعتی نفتی که همگان و حتی خود آلمان ها که هزینه ی پروژه ی تهیه چنین بولتنی را داده اند نیز کشور ایران را با “نفت” و بعنوان یک کشور مهم و تاثیرگذار در بازار نفت جهان به خاطر می آورند.کشوری که پایه گذاری و توسعه ی صنایع مدرن در آن، با صنعت نفت آغاز شد و امروزه نیز میراث صنعتی بجای مانده از “نفت” در جای جای آن وجود داشته و نخستین موزه ی میراث صنعتی کشور نیز در نخستین چاه نفت این کشور و خاورمیانه ایجاد شده و بیش از هفتاد سال است، مورد بازدید علاقه مندان، گردشگران و دانشجویان و دانش آموزان قرار می گیرد!
الگوی معرفی همان آثار مورد نظر در بولتن نیز قابل تامل است!در نخستین معرفی؛ کارخانه سیمان ری، بعنوان مجموعه ای که سال۱۳۱۰ تا ۱۳۱۲ ساخته شده، معرفی و شرکت اسمیت دانمارک، لنس آلمان، شرکت سوئدی و علی قلی خان(بدون هیچ توضیحی که این فرد کیست؟) بعنوان سازندگان کارخانه عنوان نویسی شده اند.در ادامه به؛ تاریخچه ی مختصر، مالک فعلی، وضعیت کنونی عناصر سازه ای، وضعیت کنونی، عناصر تاریخی، عناصر سازه ای، وضعیت کنونی عناصر تاریخی، کاربری کنونی و چالش های تغییر کاربری، اشاره شده است.
در بخش”وضعیت میراثی” به؛ ویژگی معماری شاخص بنا، ارتباط اثر صنعتی با حوادث و تحولات تاریخی ملی، ارتباط با اتفاقات و شخصیت های تاریخی و ارتباط و نقش اثر با جذب توریست اشاره شده است.مدل معرفی که در بقیه ی نمونه ها(چهار مورد) نیز تکرار گردیده؛
“سیلوی گندم تهران”،ساخت ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸، سازنده مهندسان آلمانی و شرکت اکسپرت استرو روسیه، در سال۱۳۸۴ با شماره۱۲۷۸۲ ثبت ملی شد.
“کارخانه ریسباف اصفهان”، ساخت ۱۳۱۱تا۱۳۱۳، همکاری آقای معتمدی با ماکس اتو شوفمان معمار آلمانی.در سال ۱۳۸۱ با شمار ۶۰۱۸ ثبت ملی شد
“پل ورسک سوادکوه”، ساخت ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۴، کنسرسیوم کامپکس و استرانیگرو، مهندسان آلمانی، ثبت ملی ۱۵۳۴
“کارخانه چرم خسروی تبریز”، ساخت ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۸،ماکس اتو شونمان، اکنون دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
متاسفانه در این بخش نیز علاوه بر اشکالات محتوایی، حتی عدم دقت در”کپی پیست”و عدم بازخوانی و نمونه خوانی بولتن، قبل از انتشار عمومی، باعث گردیده تا چند اثر میراث صنعتی با یک شماره ی ثبت مشابه در فهرست آثار ملی!؟ و یک اثر نیز با ۲شماره ی ثبت ملی معرفی شوند!
“کارخانه ی ریسباف اصفهان”، علاوه بر تاریخ و شماره ثبت اعلام شده، یکی دو صفحه بعد (صفحه۵۳)ثبت شده در سال۱۳۷۹ با شماره ثبت ملی۲۷۹۱ عنوان گردیده!؟همچنین جمله ی؛ “۱۶مرداد۱۳۷۹با شمار۲۷۹۱ ثبت ملی شد”در دو جای دیگر بولتن نیز”کپی پیست”شده؛ نخست؛در معرفی پل ورسک سوادکوه و دوم؛ برای کارخانه چرم خسروی تبریز!
علاوه بر این اشکالات محتوایی و ویرایشی، اصل فرضیه ی تحقیق پروژه نیز قابل نقد است!بنا به مستندات تاریخی، دوران صنعتی ایران در حقیقت با اکتشاف نفت در جنوب غرب این کشور و به نفت رسیدن چاه شمار یک نفت ایران و خاورمیانه در مسجد سلیمان از تاریخ۲۶می۱۹۰۸ برابر با پنجم خرداد۱۲۸۷خورشیدی آغاز شده و نادیده گرفتن عمدی یا سهوی این پیشینه ی تاریخی در موضوع پژوهش میراث صنعتی مشترک ایران و جهان، اعتبار علمی و پژوهشی نتیجه ی پژوهش را زیر سوال می برد.موضوع از جایی جالب تر می شود که بدانیم؛ نخستین موزه ی میراث صنعتی ایران و خاورمیانه نیز بنا به سوابق موجود، در همان سایت میراث صنعتی موزه چاه نفت شماره یک ایجاد شده و بیش از هفتاد سال است بعنوان “موزه ی صنعتی” فعالیت دارد.
چاه نفت شماره یک مسجد سلیمان؛ نخستین موزه ی میراث صنعتی ایران
۲۶می سال۱۹۰۸میلادی برابر با پنجم خرداد سال۱۲۸۷خورشیدی، روز آغاز عصر نفت در ایران و خاورمیانه، تولد شرکت-شهر نفتی مسجد سلیمان و در حقیقت آغاز عصر ورود ایران به دوران صنعتی خود به معنای”صنعت مدرن”است.
امتیاز نامه ی واگذار شده به “ویلیام ناکس دارسی” انگلیسی توسط مظفرالدین شاه قاجار، بعد از چندین سال جستجو و کاوش در جنوب غرب ایران به نتیجه رسیده و پس از آن به تدریج و البته تسریع، صنعت نفت در دیگر مناطق نفت خیز ایران نیز گسترده شد.به گونه ای که به پایان رسیدن بهره برداری از نفت در نخستین چاه در حوزه ی قرارداد، موجب نگرانی نشد.
بهره برداری از چاه شماره یک از زمان اکتشاف(۱۹۰۸م)، تا سال۱۹۱۷میلادی به مدت ۹سال ادامه داشت و با افت فشار در سال۱۹۱۷، تولید نفت آن به پایان رسید.نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه سرانجام در ۱۹۳۵میلادی برابر با ۱۳۱۴خورشیدی با سیمان مخصوص مورد استفاده در عملیات های نفتی، مسدود و ایمن سازی و تبدیل به نخستین سایت میراث صنعتی نفت در ایران شد.در پایان همان عملیات سیمانکاری و ایمن سازی، دکل حفاری قدیمی مجدد و بصورت نمادین بر روی چاه تعبیه گردیده و پس از تجهیز مجدد این میراث صنعتی ارزشمند، محوطه ی چاه برای بازدید عمومی(با کاربری موزه ی صنعتی) آماده گردید.
بدین ترتیب و با استناد به گزارش فنی اداره ی مهندسی بهره برداری شرکت ملی نفت، می توانیم ادعا کنیم؛ موزه ی چاه شماره یک نفت مسجدسلیمان، نخستین موزه میراث صنعتی ایران و احتمالا نخستین موزه صنعتی در خاورمیانه است.
۳۶سال پس از آن تاریخ و در سال۱۳۵۰خورشیدی، این میراث صنعتی ارزشمند بر اساس معیارهای اصولی فنی مهندسی و معماری و با افزودن یک دیوار سنگی و آجری بجای حصار فلزی قدیمی، مرمت، آماده سازی و تجهیز مجدد گردید.در همین رابطه در بولتن داخلی شرکت ملی نفت ایران با عنوان؛”نامه صنعت نفت”، به تاریخ دوره۱۰، شماره۷، آذر ۱۳۵۰، می خوانیم؛ در روز شنبه ۲۴ مهر ماه ۱۳۵۰ طی مراسمی نوسازی محوطه چاه شماره یک مسجد سلیمان که تزئین یافته و مزین به پرچم های ایران و شرکت ملی نفت ایران بود جشن گرفته شد.در این مراسم، فرماندار مسجد سلیمان به همراه مهندس شریف رازی، رئیس کل عملیات غیرصنعتی حوزه قرارداد، مستر لینک عضو هیئت مدیره و رئیس کل شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت ایران، رؤسای ادارات دولتی و صنعت نفت با بانوانشان، اعضاء انجمن های شهر و شهرستان، نمایندگان سندیکاهای کارگران، خبرنگاران و عده ای از علاقه مندان حضور داشتند.
مهندس امرائی، رئیس شرکت ملی نفت ایران-منطقه مسجد سلیمان، در این مراسم ضمن اشاره به اهمیت توجه به بناهای تاریخی، یادبود و لزوم حفظ آنها، اظهار داشت:«هیأت رئیسه صنعت نفت از چندی پیش بر آن شد تا نوسازی این بنای تاریخی را انجام دهد و اینک مایه افتخار است که این امر خطیر پایان یافته و ما اکنون افتتاح آن را جشن می گیریم.»در ادامه، علوی نماینده روابط عمومی صنعت نفت ایران در مناطق نفت خیز، تاریخچه کشف اولین چاه نفت ایران را به تفصیل تشریح کرد.سپس، آقای شاملو، فرماندار، با قطع نوار سه رنگ محوطه نوسازی چاه شماره یک را رسماً گشود. در پایان کلیه مدعوین از قسمت های مختلف آن بنا بازدید کردند.
بولتن ها و نشریات نفتی از آن مقطع زمانی به بعد، به کرات، اخبار و گزارش های بازدیدکنندگان و گردشگران مختلف داخلی و خارجی، اعم از؛ مدیران ارشد شرکت نفت، سفرا و نمایندگان کشورهای خارجی در ایران، میهمانان رسمی خارجی در ایران، دانشجویان، دانش آموزان و گردشگران داخلی و خارجی آزاد از این نخستین موزه میراث صنعتی ایران را منعکس نموده اند.
نیم قرن بعد و در فروردین۱۴۰۰خورشیدی، من و همکارانم در طرح موزه نفت مسجد سلیمان مفتخر بودیم که طی مدت سه ماه، پس از انجام عملیات مرمتی و تجهیز مجدد بخشی از دیوار تخریب شده ی موزه را بازسازی، وسایل و ادوات موجود در سایت موزه را مرمت و رنگ آمیزی مجدد نموده و نورپردازی جدید را به موزه ی میراث صنعتی چاه شماره یک نفت مسجدسلیمان بیفزاییم.
علیرغم اپیدمی ویروس کوید۱۹ و تاثیر منفی آن بر موضوع و حوزه ی گردشگری و اقتصاد توریسم در سراسر جهان و همچنین در ایران، بازدید از این موزه ی صنعتی فضای باز با رعایت موازین و پروتکل های بهداشتی ادام داشت. موزه ی میراث صنعتی چاه نفت شماره یک مسجد سلیمان، سایت میراث صنعتی ارزشمند و میراث مهم و مشترک صنعتی ایران با جهان است که از سال۱۹۳۵میلادی برابر با ۱۳۱۴خورشیدی تا امروز(۲۰۲۲ برابر با۱۴۰۱خورشیدی)به مدت هشتاد و هفت سال است بعنوان میراث صنعتی فعالیت موزه ای داشته و اثباتی است بر این نکته که؛ صنعت نفت، خاستگاه میراث صنعتی مشترک ایران با جهان است.میراث صنعتی ارزشمندی که مقصدی دیدنی در شمال خوزستان و در شهرستان مسجد سلیمان است و از همین فرصت استفاده نموده و خانم ها و آقایان، اساتید و سخنرانان و میهمانان کنگره جهانی کمیته جهانی میراث صنعتیTICCIH و مخاطبان این کنگره در سراسر جهان را به بازدید از آن دعوت می کنم.
