رویش زاگرس/محمدرضا مکوندی: قدیمی ترین سنت ها و آیین های ایرانی اصیل را که پیشینه آن در یک پروسه هزاران ساله و ریشه آن را تا آیین میترا هم می رسد را در میان آداب و رسوم بختیاری ها می توان شناسایی کرد.
از جمله این آیین ها، الفه یا عید درگذشتگان است که یک سنت بسیار قدیمی و ریشه دار در قوم تاریخی بختیاری است و جایگاه خاصی در باورهای مردمان بختیاری دارد.
ریشه این سنت را از دوران رواج آیین زردشتی در سرزمین بختیاری مرتبط است.
آیین علفه نام دیگرش عید کوچک یا عید مردگان است و آخرین پنجشنبه قبل از عید بزرگ و آغاز سال نو انجام می شود.
الفه در معنی لغوی به معنای خو گرفتن با کسی، الفت گرفتن و دوست گرفتن است. در لغتنامه دهخدا علاوه بر موارد قبلی الف خوگر شدن، دوستی و موانست، بخشیدن و سخاوت معنی شده ریشه های سنت الفه قدمت دیرینه دارد مردمان معتقد به آیین زردشتی در دوران باستان؛ با فرا رسیدن نوروز و آخرین روزهای سال کهنه؛ به گورخانه ها یی که محل نگهداری مردگانشان بود می رفتند و بنا به باور خود، انواع خوراکی و شیرینی می بردند و در کنار مردگان خود قرار می دادند. و بر این باور بودند که مردگان با آمدن نوروز چشم به راه بستگان خود هستند و شیرینی و خوراک از آنها طلب می کنند.
در باور مردمان بختیاری در پنج روز آخر سال رو به پایان تا پنج روز شروع سال جدید درب های آسمان گشوده می شود و ارواح آسمانی اجازه می بابند تا به خانواده خود سر بزنند و از بازماندگان خود طلب خیرات می کنند و الفه با نذر حلوای مخصوص نیز توسط بازماندگان بصورت خیرات و دعا و فاتحه انجام تا بدست عزیزان رفته به خاک برسد و باعث شادی روح درگذشتگان شود. در واقع عید علفه یک عید خاص برای اعضای متوفی خانواده و نزدیکان درگذشته است و مردم براساس باورهای قدیمی خود قبل از آغاز سال نو به زیارت مردگان خود رفته برای زنده نگه داشتن یاد عزیزان ازدست رفته خود و شادی روح اموات قرائت قرآن می کنند و فاتحه می دهند و خوراکی و شیرینی و سبزه بر مزار آنان می گذارند.
این آیین کهن با آمدن اسلام به ایران و تغییر شیوه خاکسپاری بر اساس دستورات اسلام تغییراتی یافت اما همچنان طی قرون متمادی ادامه یافت. و مردمان بختیاری براساس این سنت دیرینه با پاسداشت ارواح اموات خود بر سر مزار مردگان می روند و حلوا یا خوراکی های دیگر را به نیت مردگان مورد نظر بر سر مزازشان می نهادند یا بین مردم تقسیم می کنند. در بخشی دیگر از این سنت عید مردگان ؛ شب هنگام نیز اغلب مردم بختیاری شیر برنج می‌پزند، چون معتقدند شیر برنج غذایی است که به شخص فوت شده می‌رسد.
در آیین علفه قوم باستانی بختیاری با تهیه حلوا در آخرین پنجشنبه سال یاد مردگان خود را نکو می دارند و به همین خاطر برای شادی ارواح متوفا خود حلوا نذر می کنند این حلوا را از خرما و شیره انگور و روغن محلی و آرد درست می کنند براساس باورها این حلوا باید حتما از روغن محلی تهیه شود و در نان های بومی به نام نان تیری که از قبل تهیه کرده اند قرار می دهند و سپس به تعداد اقوام و همسایگان حلوا تقسیم و توزیع می گردد.
گیرنده حلوا یک تعهد دارد که باید برای اموات نذر کننده حلوا فاتحه قرائت کند و حتی نذر این حلوا موجب مودت و رفع کدورت و دلجویی و حسن نیت نیز بین خانواده هایی است که درطول سال دچار سوءتفاهم شده اند می گردد.
پخت حلوای علفه شرایط خاص خود را دارد .در هنگام پخت حلوا توسط سالخورده ترین بانو با ذکر نام فوت شدگان سببی و نسبی به نیت شادی روح هرکدام اندکی آرذد به حلوا اضافه می کنند و برای شادی روج درگذشتگان فاتحه می دهند و دعا می کنند.
