رویش زاگرس/محمدرضا مکوندی: زنان بختیاری جایگاه ارزشمند و برتری در قوم خود دارند و نقش حیاتی و غیرقابل انکار در ساختار خانواده و حوزه های مختلف اجتماعی، سیاسی، هنر و صنایع دستی و… در این این قوم داشته اند و همواره در طول تاریخ حضوری ماندگار و تاثیر گذار حتی در عرصه های نظامی از خود بر جای نهادند و در بسیاری از حوادث و آئین‌های این قوم زنان نقش محوری دارند .
1-زن در بختیاری نمونه بارزی از اصالت و پاکدامنی است. نمادی از عالی ترین درجات هستی چون مظهر بالندگی و زایش ؛مهر و محبت؛ تلاش و زحمت و… توصیف می گردد؛ در قوم بختیاری زن طرف مشورت مردان و از احترام فراوان برخوردار است حتی در منازعات درون طایفه ای در طول تاریخ نیز وقتی یک زن وسط دعوا و جنگ مردان می رفت و روسری از سر برمی داشت و طرفین را قسم می داد که دست از جنگ و درگیری بکشند مثال آب بر آتش عمل می کردند و به حرمتش مردان درگیر منازعه از ادامه مخاصمه خودداری می کردند.
2- رشادت و برجستگی زنان بختیاری: در اکثر وقایع مهم رخ داده در خاک بختیاری و نیز هنر و ادبیات این قوم نامی یکی از بانوان به چشم می خورد. مانند سردار بی بی مریم، دختر حسینقلی‌خان ایلخانی که برای حفظ و پیروزی مشروطه در قشون کشی مجاهدان بختیاری به تهران حضور داشت و چونان مجاهدی مصمم اسلحه به دست گرفت و در مقابل قزاق‌ها جنگید و در جنگ جهانی اول در برابر سربازان مسلح روس و انگلیس با شجاعت فراوان مبارزه کرد یا بی بی صاحب جان دختر رضا قلی خان ایلبگی که در دوران مشروطه برای چگونگی فتح اصفهان توسط مجاهدان بختیاری که شهر را محاصره و در اندیشه نفوذ به درون شهر بودند مشاوره اش چون یک نظامی کاردان مفید واقع و منجر به ورود مجاهدان بختیاری به درون شهر اصفهان شد. ویا بی بی کوکب که نخستین سیاح و سفرنامه نویس بختیاری است. حاج بی‌بی کوکب دختر حاج نصیرخان سردار جنگ از دیگر زنان شاخص دوره قاجار است که او را با عنوان نخستین بانوی سفرنامه‌نویس ایرانی می‌شناسند که شرح سفر خود به اروپا را در «سفرنامه فرنگستان» نگاشته است.
3- حضور زن بختیاری در عرصه های اجتماعی: با در نظر گرفتن خاطرات مستند در خصوص زنان بختیاری و دیدگاه سیاحان غربی و دیگر منابع متوجه می شویم که زن بختیاری به نسبت دیگر زنان ایرانی بیشتر در اجتماع و سیاست فعالیت فراوانی نسبت به دیگر زنان ایرانی داشته است.
بسیاری از سیاحان اروپائی و انگلیسی که از منطقه بختیاری دیدار و دارای منابع بر جای مانده هستند چون لایارد معتقد بوده‌اند، در عصری که زن ایرانی از هرگونه فعالیت اجتماعی محروم بوده‌است، زنان بختیاری بدون نقاب، در اجتماع ظاهر شده و از آزادی بیشتری برخوردار و دارای احترام فراوان حتی در تصمیم گیری های مهم ایلی صاحب مشورت بوده‌اند.
به طوری که پزشک غربی (الیزابت مکبن روز) در خاطرات خود می گوید: زنان بختیاری به نسبت زنان غربی که حق رای دارندآزادی های بیشتری دارند.
4- حضور زنان بختیاری در عرصه های سیاسی : حضور سیاسی زنان بختیاری در عرصه های سرپرستی ایلی و مشاوره های سیاسی در بختیاری از اهمیت خاصی برخوردار بوده است زنان خوانین با عنوان(( بی بی ))اطلاق می شدند که به معنای زن بزرگ و کاردان است.
بی بی نمونه کامل زن سیاستمدار و کاردان و دانا است، که در غیاب خان که همسرش بوده سرپرستی و وظایف شوهرانشان را در قبال مدیریت ایل و طایفه به نحو شایسته و تحسین آمیزی به انجام می‌رساندند.
حضور فعال زنا ن بختیاری و جایگاه ممتاز او در سلسله مراتب ایلی ، ازجمله نکاتی است که مورد توجه سیاحان اروپایی بوده‌است. برخی از سیاحان جایگاه و موقعیت ویژه زن در ایل بختیاری را تا حد بسیاری، همانند مقام زن در ایران اساطیری می‌دانند. از دیگر فعالیت‌های زنان بختیاری در گذشته تاکنون، توجه به امور بهداشتی و طبابت بوده‌است و بسیاری از سفرنامه نویسان. خارجی از جمله دکتر الیزابت مکبن روز در یادادشت های خود که تحت عنوان کتابی با نام «با من به سرزمین بختیاری بیایید» به چاپ رسیده است می گوید: زنان عشایر بختیاری خیلی به خانواده خود دلبستگی دارند و در تمام موارد و حتی مسائل حساس ایلی مورد مشورت قرار می گیرند و توصیه های آنان معمولا مثبت و مثمر ثمر واقع می گردید. در حقیقت می توان گفت که در فرهنگ مردم بختیاری ارج و بهای فراوانی به موضوع مشورت با زنان گزارده می شود. مقام و منزلت یک بی بی در بختیاری به قدری بالاست که مورد غبطه دیگران قرار می گرفت .
5- حضور در عرصه های اقتصادی زنان بختیاری : زن بختیاری در اقتصاد خانواده و ایل نقش اساسی دارند . زنی که فعالانه در تمام ساحت‌های زندگی نقش‌آفرینی می‌کند، زنی که پیش از همه بیدار می‌شود و چراغ خانه را در سحرگاه روشن
می کند و فعالیت های روزانه خود را قبل از طلوع خورشید آغاز می کند. و شب هنگام وقتی همه اعضای خانواده به خواب رفته اند آخرین نفر است که خسته از کار و کوشش روزانه به استراحت می پردازد.
با نگهداری از دام و شیر دوشیدن و تعلیف دام و تهیه لبنیات و نان و نیز همکاری با همسر برای کشت و ذرع و برداشت محصول در زمینه تامین منابع درآمد خانواده نقش آفرینی می کند.
برزگری،، تهیه میوه های وحشی و گیاهان خودرو طبی و خوراکی ، مشارکت در هنگام کوچ … به عهده اوست.
6- زن بختیاری یا حکیم محلی : شناخت انواع داروهای گیاهی در سرزمین پهناور زاگرس و درمان بیماران از تخصص های زنان بختیاری است که حکیم نامیده می شوند. برای بیماری های مختلف بعضا درمان های شگفت انگیز و تحسین برانگیزی دارند در یک مورد بانوی حکیمی بختیاری که بیماری روستایی از وجود دمل بسیار درد آوری در کشاله ران رنج می برد و به محلی (بادسم) خواندمی شد و برای درمان مراجعه کرده بود دستور داد مدفوع تازه سگ تهیه و بر دمل قرار دادند و بعد از مدتی دمل سرباز کرد و چرک بیرون زد و حال بیمار به بهبودی رفت.
7-زن بختیاری میراث دار هنر و فرهنگ بومی بختیاری : زن بختیاری میراث دار معنوی هنرهای دستی است و صاحب فن صنایع دستی سنتی صدها ساله در رنگرزی صنایع دستی، قالی، قالیچه – خور – خورجین.چوقا – بند و طنابهای کوچک و بزرگ. سیاه چادر و تمام فن های ظریفی که با روح و روانش پیوند دارد می باشد.
زنان بختیاری میراث دار فرهنگ و ادبیات بسیار کهن این قوم هستند از لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی گرفته تا سوگ سروده‌ها و نیز آهای‌گل‌ها، دوالالی‌ها، ترانه‌های کار، اشعار صیادی، برزگری و … از گونه‌های متعدد اشعار عامیانه بختیاری هستند؛ بیش از ۱۹ گونه شعر بختیاری شناسایی و مصادیق آن ثبت و ضبط شده است.نقل‌کننده قصه‌ها؛اشعار شادی بخش و اشعار و قصه های جذاب که خانواده و اطرافیان شنونده آن‌ها هستند، زن بختیاری بعنوان مادر زیرکانه در راستای تربیت فرزندانش تلاش می‌کند که بسیاری از نگرش‌های خود را در مسائل مختلف را از جمله آفرینش موجودات، روابط انسان‌ها، انتظارات زن از مرد، صفت‌های پسندیده برای کودکش نقل کند و همچنین نیازمندی‌های آینده کودک برای زندگی را در خلال این روایت ها و حکایت ها به او آموزش دهد.
