رویش زاگرس/به قلم: فرید کاوش
مقدمه
مسجدسلیمان خاستگاه صنعت نفت در ایران و خاورمیانه است و در صنعت گاز و تولید محصول از گاز هم دارای سابقه اي بس طولاني است. در مجموعه كارخانه هاي موسوم به GP در بي بي يان مسجدسليمان، براي چندين دهه از گاز های همراه نفت، گوگرد تولید شده است. از دهه چهل خورشیدی، چاههای گاز ترش مسجدسلیمان خوراک اصلی شرکت پتروشیمی رازی در بندر ماهشهر را تأمین نموده اند و اکنون یکی از طرح های برنامه ریزی شده توسط شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری، احداث پتروپالایشگاهی بر مبنای خوراگ گاز در مسجدسلیمان است. در این نوشتار با مروری بر فرایندهای پتروپالایشی، پیشینه و اهمیت اجرای چنین طرحی در مسجدسلیمان مورد بررسی قرار می گیرد.
گاز، پتروشیمی ، الفین
صنعت گاز در ايران علاوه بر تأمین گاز خانگی، موجب شکوفایی صنعت پتروشیمی شده است و مجتمع های بزرگ پتروشیمی با استفاده از گاز طبیعی یا محصولات آن مانند گاز مایع و اتان، ماده اولیه بسیاری از صنایع پایین دستی را تولید می کنند.
یکی از مهمترین محصولات پتروشیمی در دنیا گروه محصولات الفینی است که فرآیندهای متنوعی برای تولید آن در جهان وجود دارد. اهمیت این گروه از محصولات باعث شده فناوری های زیادی برای تولید این محصولات به وجود بیاید.
در ايران دو قطب صنعت پتروشيمي در ماهشهر و عسلويه كه مناطق ويژه اقتصادي ناميده مي شوند، هركدام چندين واحد بزرگ الفيني را در خود جاي داده اند. در بندر ماهشهر، خوراک واحد های الفینی از مناطق نفتخیز جنوب و در عسلویه این خوراک از فازهای مختلف میدان گازی پارس جنوبی تأمین می گردد. بصورت كلي و ساده در مناطق نفت خيز ، نفت و گاز توليدي از چاهها پس از تفكيك در واحد هاي بهره برداري به دو محصول نفت و گاز همراه تبديل مي شود. گاز طبيعي توليد شده كه غني از هيدروكربن هاي با ارزش مي باشد پس از افزايش فشار در ايستگاههاي تقويت فشار وارد كارخانه هاي گاز و گاز مايع شده و به دو محصول گاز سبك و گاز مايع (NGL) تبديل مي گردد.گاز مايع خوراك مجتمع پتروشيمي بندرامام را تأمين مي كند. گاز سبك نيز كه در گذشته به مصرف سوخت مي رسيد اكنون به واحد بازيابي اتان ارسال شده تا اتان و تركيبات سنگين تر آن بصورت مايع خوراك پتروشيمي مارون (يكي از بزرگترين الفين هاي جهان) را تأمين نموده و گاز خروجي از بالاي برج متان زدا كه از متان تشكيل شده است به شركت گاز ارسال مي گردد.
پتروپالایشگاه چیست؟
پتروپالایشگاه حاصل تجمیع مجتمع های پالایشی و پتروشیمی است و برحسب خوراک می تواند نفتی یا گازی باشد. یک مزیت بزرگ چنین مجتمعی، تأمین خوراک پایدار و در دسترس بخش پتروشیمی است . ضمن اینکه مدیریت واحد و یکپارچه و نیز کاهش هزینه ها و عدم نیاز به انجام هماهنگی ها را نباید نادیده گرفت.
پتروشیمی همچنان بر مدار رونق:
بدیهی است با گسترش فناوری های تولید گونه های جدید انرژی و هم چنین تولید روزافزون خودروهای برقی، در آینده نفت جایگاه فعلی را از دست خواهد داد، ما رونق پتروشیمی بواسطه ایفای نقش بالادستی برای صنایع مختلف، همچنان ادامه خواهد داشت . ازین روی جلوگیری از خام فروشی و تولید محصولات ارزشمند پتروشیمی ما را به سمت تکمیل زنجیره ارزش پیش می برد.
اهمیت امنیت انرژی و ضرورت جلوگیری از هدر رفت گاز
منبع اصلی تأمین گاز در کشورمان، میدان پارس جنوبی است که حدود ۷۰ درصد از گاز مورد نیاز کشور را تامین می کند. همچنین ۳۰ درصد از گاز مصرفی کشور نیز از سایر منابع و میدان ها و تأسیسات فراهم می آید. میدان بزرگ گازی پارس جنوبی بین دو کشور ایران و قطر مشترک است و روند افت فشار طبیعی این میدان وزارت نفت را بر آن داشت تا قرارداد های 20 میلیارد دلاری فشار افزایی این میدان را منعقد نماید. اگر چنین طرحی عملیاتی نگردد، در سالهای آینده بخش مهمی از تولید این میدان را از دست خواهیم داد. در چنین شرایطی اهمیت بهره برداری و استفاده از سایر منابع گازی مانند گاز های همراه و مشعل بیشتر نمایان می شود.
اتان پلاس طلای بی رنگ !
منظور از اتان پلاس ، گاز اتان و ترکیبات سنگین تر از اتان است که بخشی از گاز طبیعی، گازهای همراه یا گازهای مایع‌شده را تشکیل می‌دهد. گاز اتان یکی از خوراک های استراتژیک صنعت پتروشیمی کشور است و به عنوان خوراک بسیاری از واحدهای الفین، به اتیلن تبدیل می شود. شرکت هایی همچون جم، امیرکبیر، مارون و کاویان از جمله دارندگان واحدهای پتروشیمی با خوراک گاز اتان هستند. همگی واحدهای پتروشیمی دریافت کننده اتان در کشور، تولید کننده اتیلن و سپس محصولاتی در ادامه زنجیره اتیلن هستند.
از زنجیره های مهم اتیلن می توان به انواع پلی اتیلن، اتیلن اکساید و سپس اتیلن گلایکول اشاره کرد. همه محصولات نامبرده در تولید بسیاری از محصولات پلیمری کاربرد دارد و سهم ارزش افزوده و اشتغال بالایی در اقتصاد کشور را ایفا می کنند.
کارخانه گاز و گاز مایع 1700 مسجدسليمان
در حالیکه از سالها پیش سیاست شرکت ملی نفت در راستای بازیابی گاز اتان قرار گرفت ، در سال 1387 خبر ساخت کارخانه گاز و گاز مایع (NGL1700) در منطقه هفت شهیدان مسجدسلیمان منتشر شد. در آن هنگام
خوراک کارخانه گاز و گاز مایع 1700 روزانه 120 میلیون فوت مکعب سیال تولیدی مخزن نفتی کارون و 60 میلیون فوت مکعب گازهای همراه میدان های حوزه مسجد سلیمان در نظر گرفته شد و پیش بینی شد حدود 10 هزار بشکه در روز نفتای سنگین، 12 هزار بشکه ترکیبات سنگین تر از اتان و 156 میلیون فوت مکعب گاز شیرین سبک از فرآورش این گازها حاصل گردد. ضمن اینکه استفاده از توربین انبساطی برای تأمین سرمای مورد نیاز در جهت تفکیک گاز اتان و ترکیبات سنگین تر از آن در نظر گرفته شد.
مجتمع پتروپالایش بختیاری
در سال 1396 عضو هیئت مدیره شرکت ملی صنایع پتروشیمی از انجام مراحل آخر واگذاری ان جی ال 1700 به پتروشیمی مسجدسلیمان خبر داد. با یک ایده جدید و بجا، واحدNGL تبدیل به یک پالایشگاه گاز درون مجتمعی بزرگ شد که واحدهای بعدی را در درون خود تغذیه می کند. این مجتمع بزرگ، یک پتروپالایشگاه است.
در گزارش شماره 15904 مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی چنین آمده است:
(( مطابق آخرين تصميمات اخذ شده، واحد NGL-1700 به پتروشيمی مسجدسليمان واگذار شده …
شايان ذکر است که درحال حاضر اين پروژه با عنوان پروژه پتروپالايشگاه بختياری مسجدسليمان دچار
تغييراتی شده است. در اين طرح، طبق توافقات بين وزارت نفت و پتروشيمی مسجدسليمان، ظرفيت اين
واحد به 17 ميليون مترمكعب در روز میتواند برسد و خوراک مورد نياز اين واحد پتروپالايش نيز بايد از
محل گازهای مشعل منطقه…تأمين شود. ))
در پاییز سال 1396 و با حضور معاون اول رئیس جمهور وقت، طرح احداث مجتمع پتروپالایش بختیاری در مسجدسلیمان کلنگ زنی شد ( خبرگزاری برنا 21/9/1396) ولی به مرحله اجرا نرسید.
در اردیبهشت ماه 1402 وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: ((بر اساس پیگیری‌های صورت گرفته و کمک ویژه معاون اوّل، مقرر شد مجموعه پتروپالایش بختیاری تأمین منابع و مطالعات آن کامل شود و در آینده نزدیک عملیات اجرایی آن آغاز شود؛ این طرح، طرح بسیار بزرگی است و بالغ بر ۴ میلیارد یورو منابع ارزی و ریالی نیاز دارد.)) (وبسایت صندوق بازنشستگی کشوری)
در دی ماه سال 1402 مدیرعامل هلدینگ صبا انرژی اجرای طرح را منوط به اخذ مجوز خوراک به میزان 500 میلیون فوت مکعب در روز اعلام نمود که مجوز 240 میلیون فوت مکعب آن با پيگيري هاي انجام شده، اخذ شده است. ضمن اینکه 230 هکتار زمین هم آماده واگذاری می باشد. خبرگزاري تسنيم (12/10/1402)
سخن پایانی، اهميت احداث پتروپالايشگاه در مسجدسليمان
با همه رخدادهای ذکر شده، این منطقه هنوز چشم براه این اتفاق بزرگ است. مسجدسليمان از بيكاري رنج مي برد. شروع اين طرح و به ثمر نشستن آن باعث ايجاد فرصت هاي شغلي متعدد بصورت مستقيم و غير مستقيم مي شود و گامي در راستاي توسعه منطقه است. از طرفی با جمع آوري گازهاي همراه نفت و تأمين خوراك، از هدررفت سرمايه هاي زيرزميني جلوگيري مي شود و باعث ايجاد ارزش افزوده و توسعه زنجيره ارزش می گردد.
در پایان ضمن تقدیر از پیگیری و تلاش همه كساني كه در جهت پیشبرد اين طرح تلاش نموده اند، از نماینده محترم شهرستان درخواست می شود این طرح مهم را بعنوان موضوعی اولویت دار پیگیری نمایند تا با رفع چالش هايي مانند تأمين خوراك و منابع مالي ، به یاری خداوند شاهد به ثمر نشستن آن باشیم.
صنعت نفت و گاز در خاستگاهش مسجدسلیمان همچنان زنده است و با اجرای طرح هایی چون پتروپالایشگاه، پالايشگاه مقیاس كوچك و توسعه میدان نفتی، پویا تر خواهد شد. به امید آن روز …
آن شا الله به زودی انجام بشود ساخت پترو پالایشگاه درمسجدسلیمان
انشالله به زودی و با پیگیری نمایندگان و مردم مسجد سلیمان که روی نفت هستند ولی هنوز بیکاری بیداد میکند و این حق مردم مسجد سلیمان هست و باید این پتروپالایش ساخته شود چه چیزی از یزد و اصفهان و کرمان کم هست که اب ندارند ولی هزاران کارخانه دارند ولی در خوزستان با وجود تمام منابع نباید بیکاری باشد