رویش زاگرس/محمدرضا مکوندی: اهالی شریف و شیعه قوم بختیاری همزمان با سایر شیعیان در مناطق مختلف با فرارسیدن ماه محرم و ایام سوگواری سالروز شهادت حضرت اباعبداالحسین (علیه السلام) و یاران باوفای ایشان، با برپایی آیین‌های مختلف به بزرگداشت این ایام سوگواری و برپایی مجالس عزا می‌پردازند.
بختیاری ها در یازده استان کشور پراکنده و بعضا عزاداری های ایشان تحت تاثیر سبک عزاداری آن منطقه است.
ویژگی های مهم مردمان این قوم پرافتخار وجود روح آزادی خواهی و ظلم ستیزی؛ شجاعت در مردمان بختیاری که این ویژگیها در حادثه کربلا از وجوه برجسته است از سوی دیگر مظلومیت سید و سالار شهیدان (ع) جایگاه این حادثه مذهبی را در میان مردمان بختیاری تعمیق کرده است.
با فرارسیدن دهه اول محرم از قدیم الایام بختیاری ها هرگونه کار وکسب و کشاورزی در تاسوعا وعاشورا را جایز نمی دانستند و فعالیت شغلی خود را به حرمت این ایام تعطیل و درمجالس عزاداری شرکت داشتند.
از ساده‌ترين و بی‌آلايش ترين عزاداری‌های عاشورايی در بين اقوام ايرانی، عزاداری عشاير بختياری است که ساده و بی آلایش برگزار می گردد و بدعت‌هايی كه در برخی هیئت های عزاداری شهری می‌بينيم در عزاداری بختياری ها وجود ندارد.
برگزاری مراسمات عزاداری ازابتدای دهه اول محرم در مساجد و امامزادگان وبقاع متبرکه با استفاده از مبلغین محلی چون روحانیون سادات یختیاری که درشهرهای مختلف بختیاری نشین از احترام برخوردار هستند از قدیم الایام همراه بوده است.
و بعد از دهه اول بصورت مجالس روضه خانگی ادامه می یابد.
راه اندازی خودجوش و مردمی هیئت های عزاداری در امامزادگان و قدمگاهها واقع درمناطق مختلف بختیاری چون امامزادگان هفت شهیدان ؛حمزه علی؛ سید صالح و سلطان ابراهیم ؛ شاهزاده عبدالله (علیه السلام) و… و در صورت عدم وجود بقاع متبرک برپایی مجلس یا حضور در منزل بزرگان ومساجد محل و سخنرانی با هدف تشریح اهداف واقعه کربلا و قیام امام حسین (ع) و اجرای و روضه خوانی، نوحه خوانی، در این محافل و درسالها ی اخیر برگزاری تعزیه خوانی به این مراسمات اضافه شده است…
در واقع عزاداری بختياری‌ها نمادی از همبستگی مردمان این قوم و حضور آن‌ها در كنار هم و ذكر مصيبت برای اهل بيت(ع) و به سر و سينه زدن از عمق وجود خلاصه می‌شود.
بختياری‌ها همان نوع عزاداری و مراسمی را كه برای درگذشتگان خودشان با شکوه دارند برای ائمه(ع) نيز اجرا می‌كنند؛ وقتی كسی در قوم بختياری فوت می‌كند يك مراسم باشكوه برای متوفا برگزار می‌شود و يكی از بزرگ‌ترين نهادهای همبستگی در قوم بختياری مراسم عزاداری است که این سبک عزداری نیز در برپایی مجالس برای سید الشهدا (ع) بامشارکت صمیمانه مردم در برگزاری مراسم و همکاری در تامین هزینه های مختلف انجام می شود.
در مناطق روستایی وعشایری عزاداری بصورت سینه زنی است
که این سبک سينه‌زنی عشاير هماهنگی و نظم سينه‌زنی در هيئات مذهبی را ندارد،گاهی يكی بر سر می‌زند و يكی به سينه می‌زند و به همان خلوصی كه دارند عزاداری می‌كنند.
از عمده برنامه های این ایام نذر گاو و گوسفند و پخت غذا است که توسط بزرگان فامیل انجام و یا افراد نذرکننده با تقسیم هزینه ها بین خود دام را خریداری و گوشت آن را نذر یا غذا طبخ و بین عزاداران تقسیم می کنند.
در تهيه غذاي نذري در بيشتر موارد با توجه به همبستگي زياد ايلي در بين عشاير بختياري، به صورت شراكتي انجام می گیرد؛ چند نفر گوسفند هاي نذري خود را در يك مال ذبح مي كنند و در همان خانه به صورت مشترك غذاي نذري خود را تهيه و بين عزاداران تقسيم مي كنند.
درست کردن علم امری مرسوم که بیاد سقای دشت کربلا حضرت ابوالفضل (ع)تهیه می نمایند.
این علم ها دارای ارتفاع حداکثر دومتر از چوب محلی است که با شال و پارچه سیاه که اهالی نذر می کنند تزیین می گردند در برپایی این علم ها از پارچه رنگی بعلت تاکید بر عزای سیدالشهدا(ع) استفاده نمی کنند.
نوحه های مورد استفاده برگردانی از نوحه های روان ؛ساده و پرسوز و گداز فارسی است که به زبان بختیاری برگردان می شود دربین هیئت های عزاداری شهرهای بختیاری خوزستان نوحه های مورد استفاده با قدمتی از دهه ۱۳۴۰شمسی و مرتبط با عزاداری های محلی جنوب کشور معروف به سبک بوشهری است.
يكي از معروف ترين نوحه هاي اين ايام نوحه اي است به نام “حسن – حسين” که با ترجيح بند “حسن – حسين، اي واي حسين، شهيد كربلا حسين” خوانده می شود. اين نوحه به اصطلاح «دو ضرب» است اما عشاير بختياري در هنگام خواندن اين نوحه به طور نامنظم بر سر و سينه مي زنند و از عمق وجود به عزاداري مي پردازند.
در روز عاشورا بختیاری ها طبق سنتی قدیمی در آرامستان های محل دفن اموات خود حضور می بابند و ضمن قرائت قرآن و فاتحه؛ حلوا و شربت به نیت سید وسالار شهیدان و اصحاب باوفایش و درگذشتگان خود نذر می کنند.
طراح و پردازشگر تصاویر: فردین محمدی
