رویش زاگرس/محمدرضا مکوندی: منافع حاصل از کشف نفت برای دولت انگلیس بسیار چشمگیر و باعث برتری این کشور درمعادلات بین المللی شد. وقتی مردم کشورمان در صدد ملی کردن نفت کشورشان برآمدند برای انگلیسی ها که نزدیک به ۴۵ سال نفت ایران را بدون مزاحمت و بی دردسر به غارت می بردند ، بسیار گران آمد و قابل هضم نبود. آنها برای منصرف کردن ایرانیان از این تصمیم همه اهرمها را به خدمت گرفتند ، تحریم ، تهدید ، ایجاد اغتشاش و ناامنی در کشور ، وعده و وعید ، تطمیع که البته همه این راهها رفته برایشان عمدتا بی نتیجه ماند واما نومید نشدند نگرانی آنها بیشتر از ارتقاء آگاهی های مردم ساکن در حوزه های نفتی بود .
مخصوصا این واقعیت که جمعیت عشایری بختیاری که ظرفیت و توان رزمی بالایی نیز دارند در کنار حوزه های نفتی استقرار دارند. پس بشدت نگران بودند که مبادا مانند تجربه مشروطیت سیاستمداران و علماء به عشایر متوسل شوند و از آنها بخواهند که برای قطع ید بیگانه از منابع نفتی و ملی کردن آن وارد عمل شوند.. استعمار پیر و مکار به دنبال چاره و تدبیر بود. آنها با شناختی که از ساده دلی ، اخلاص و صفای باطنی عشایر داشتند ، نظام معتقدات و باورهای آنها را با راهکارهای مختلف و از جمله تبلغ فرقه ابداعی مذهبی سیاسی (طلوعی) هدف قرار دادند و چاره را در این دیدند که با طرح مسایل دینی ، از نگاه و زوایه ای جدید ، آنها را به امور دینی و اخروی مشغول سازند.پس با فرقه تراشی و تولید فکر انحرافی و ترویج آن کوشش کردند تا ذهن مردم مناطق نفتی را از مساله بسیار مهم نفت دور سازند و به اموراتی اشتغال پیدا کنند تا مانع از معطوف شدن ذهن آنها به نفت گردد.
ترویج عقیده ترک امور دنیایی و نفی جهان مادی و پرداختن به برخی امور معنوی و اخروی آن توام با مغالطه و سفسطه های عوام فریبانه، حربه کارساز آنها در تحقق این هدف بود. جریان شبه مذهبی « طلوعی » و «سروشی» محصول سیاست و تفکر انگلیسی ها در مقابله با خواست مردم ایران بود یکی از این راهها جلوگیری از آگاهی بومیان نسبت به این ثروت سرشار طبیعی یعنی نفت و پیامدهای بیشمار مثبت آن برای اقتصاد ملی و توسعه کشور بود. سواستفاده از احساسات مذهبی بومیان در ثثبیت تسلط بر مناطق نفتخیز بود که توسط اداره اطلاعات شرکت نفت ایران و انگلبیس طراحی و بوسیله جاسوس کارکشته بنام مستر جیکاک که کارمند وزارت مستعمرات انگلیس و سازمان جاسوسی اینتلیجنت سرویس بوداجرا می گردید.
این جاسوس مجرب کارمند ارشد اداره اطلاعات شرکت نفت ایران و انگلیس در مسجدسلیمان بود؛که به زبان لری بختیاری و عربی مسلط بود.
ریاست اداره اطلاعات شرکت نفت انگلیس که وظیفه اش ایجاد حاشیه امن و خنثی سازی هرگونه تنش از سوی رقبای انگلیس در مناطق بختیاری بود به عهده یک جاسوس کارکشته دیگر بنام آندرود بود. آندرود مدتی رییس بندر بصره در عراق و تسلط عجیبی برکار خود داشت و حتی موفق شده بود اتحادیه عرب را برعلیه حزب توده که وابسته به رقیب انگلیس یعنی شوروی بود بشوراند.
جیکاک سال ها بعنوان چوپان لال در منطقه بختیاری مسجدسلیمان بود تا توانست زبان بختیاری را روان صحبت کند و و تاریخ بختیاری را می دانست و جهت دسیسه و توطئه های استعماری و تفرقه اندازی و سوق دادن مردم به اندیشه های واهی و انحرافی و عقیم ساختن جنبش مردمی ملی شدن صنعت نفت به میان مردم ایران و بختیاری ها با برنامه های اداره اطلاعات شرکت نفت ایران و انگلیس وارد عمل گردید و باعث و بانی تفکر شبه مذهبی طلوعی گردید. جیکاک این افسر و مامور اطلاعاتی اینتلجنت سرویس بریتانیا ، در طی جنگ جهانی دوم و پس از آن در ایران نقش زیادی ایفا نمود. وظایفی را که در جنگ جهانی اول بر عهده‌ی دکتر یانگ بوده در خلال جنگ جهانی دوم جیکاک” عهده دار شد. در واقع مدیر واقعی شرکت نفت اایران و انگلیس بود.
ویژگی های فرقه طلوعی
معنی استعاری طلوعی و سروشی بین مردم بختیاری: طلوعی به معنای ظهور خورشید و آشکار شدن پدیده ای غیر معقول و غیر عادی و سروشی به مفهوم دیوانه و مجنون ، شیدا و پریشان ، سرگردان و هیجان زده ، دچار توهم ، کسی که از حالت طبیعی خارج شده است و دچار ظن و گمان انحرافی و خودباختگی شده است ، نجواهایی که از عالم غیب به گوش رسد و به فرد الهام می گردد.
اساس فرقه طلوعی برگرفته از خواب و رویایی ساختگی بود که پیشوای طلوعی یعنی جیکاک دیده بود، وی خواب خود را چنین نقل می کرد که :«در یکی از شب های گرم تابستان که به خواب رفته بودم ناگهان برقی زد و تمام دنیا را روشن کرد این نور همه ما را بیهوش کرد وقتی به هوش آمدم و چشم خود را باز کردم زبان همه ما به ورد و ذکر افتاد به طوری که تا سه روز قادر نبودیم حتی یک کلمه حرف بزنیم و همه ذکر گرفته بودیم.
در همین حال اغماء و بیهوش بودیم که یک شخص نورانی جلوی ما ظاهر شد و پرچم سبزی به ما داد که هر کس به پیش ما بیاید و این علم را ببیند گناه او بخشیده شده و به بهشت خواهد رفت» بر اساس این خواب این تفکر انحرافی و شبه مذهبی را طلوعی نامیدند و معتقد بودند کسانی که به آیین طلوعی می گرویدند اشخاصی بودند که نور ایمان و صداقت و راستی در وجود آنان پدیدار شده و طلوع نموده است.
علل رواج تفکر انحرافی
-این فرقه انحرافی دسیسه و توطئه استعماری جهت تفرقه اندازی و سوق دادن مردم مؤمن و معتقد به اندیشه های واهی و انحرافی و دور ساختن آنان از صداقت ، ایمان نسبت به ملیت و دین و مذهب بود.
-استفاده از فریب ، حیله و تزویر ازسوی جیکاک ، زودباوری ،سادگی ، بی سوادی و ناآگاهی همراه با تعصب و صداقت بی حد و حصر مردم از سوی دیگر در ترویج این تفکر انحرافی تاثیر فراوان داشته است.
.–اندیشه حیله گرانه جهت نفاق و استشمار و استیلا بر اقوام ازجمله اهداف استعمار انگلیس در رواج تفکر طلوعی بود.
.-عقیم و خنثی نمودن جنبش مردمی ملی شدن صنعت نفت یکی از اصلی ترین اهداف وعلت های ترویج این فرقه شبه مذهبی بوده است.
.
در واقع در سالهای ۱۳۲۸ و ۱۳۲۹ ش/ با اعلام ملی شدن صنعت نفت عوامل دولت انگلستان به فکر چاره ای افتادند تا به ملی شدن صنعت نفت خدشه ای وارد کند و مجدداً بتوانند به ایران بازگردند لذا با کمک عامل نفوذی خود میجر جیکاک و با لطایف الحیل گوناگون ، شعبده بازی و جادوگری، استفاده از لباس روحانی ، عوام فریبی اقدام به ترویج این تفکر انحرافی نمود. ادامه دارد.
جیکاک پیشوای مذهبی این فرقه که در بین محلی ها به سید صاحب کرامات معروف شده بود و ماهیت اصلی وی را مردمان محلی نمی دانستند ؛ علاوه بــا پوشاندن عبا و بر سر گذاشتن عمامه به زبان بختیاری برای عشایر بختیا ری سخنرانی مذهبی نموده و آنان را به دوری از مسائل مادی؛عدم وطن پرستی تشویق می نمود.
او به عشایر بختیاری میگفت: که تا مهرعلی دردل شما وجوددارد نفت ملی به دردتان نمی خورد اگرحرف مرا باور ندارید به این عصا دست بزنید.بختیاریهای ساده دل و بی ریا دست خود را به عصـا می زدند و جیکــاک بلافاصله کلید عصا را زده ، آنان را برق گرفته و تکــان می خوردند.وی سپس می گفت این معجزه ی علی( ع )است شما باید دست از زندگی بکشید.
به هنگام ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹هـ ش این مامور انگلیسی با گشت و گذار میان عشایر بختیاری این شعار را به گویش بختیاری برای آنها طرح نمود:
(تو که مهر علی من دلته نفت ملی سی چنته)
لذا بعضی از عشایر ساده دل و ناآگاه بختیاری زندگی خود را رها کرده و با تشکیل دسته جات متعدد و درست کردن پرچم و علمهای گوناگون علی علی گویان به امامزاده ها رفته و طلب عفو می کردندکه آن سال به همین خاطر به سال طلوعی یا سروشی معروف گردید.)
این موسس فرقه طلوعی برای جلوگیری از هرگونه مخالفت توسط روحانیون محلی به بختیاریها می گفت طلبه های که نزد شما هستند سید نیستند . او برای اثبات سخن خود ، کبریت را روشن نموده و آتش آن را به ریش آنها نزدیک نموده و ریششان را می سوزاند . اما چون به ریش خود ش می گذاشت نمی سوخت . سپس جیکاک به مردم می گفت کسی که ریشش می سوزد سید نیست تا درحالیکه ریش خودش چون نسوز و مصنوعی بود ، نمی سوخت!!
جیکاک ابتدا با کمک عصای الکتریکی ، عمامه و ریش نسوز ، شعبده بازی و ساختن اشکال مار و افعی ، و… در بین عشایر قدرت نمایی کرد و برای تحقیر برخی سادات و ملاهای محلی ، توانست اعتماد بسیاری از عامه مردم را جلب کند. ملاها و برخی روحانیون کم سواد بی خبر از مکر و حیله جیکاک منفعل در منزوی شدند و یا به جیکاک پیوسته و اصطلاحاً « سر طلویی» یا سر دسته شدند. بسیاری با تاثیر پذیری از القائات جیکاک و ایادی آن ، گروههای را تشکیل دادند که در راس آن یک سردسته ( سرطلوعی) قرار داشت. این افراد ضمن کناره گیری از فعالیتهای دنیوی و امور روزمره ، در کوی و برزن و روستاها گشت وگذار کرده و شعار می داند « هرکی مهر علی در دلسه ، نفت ملی سی چنسه » ( کسی که مهر حضرت علی در دلش جای دارد ، به نفت ملی نیاز ندارد).
جیکاک ایادی خود و سر طلوعی ها را به میان عشایر می فرستاد و از آنها می خواست به جمع طلوعی ها بپوندند و در مراسم و مناسک آنها شرکت کنند. آنها خطاب به عشایر می گفتند اگر چنین نکنند گله آنها در هنگام عبور از رودخانه غرق شده و یا تبدیل به کک ، پشه و زنبور شده از هستی ساقط می شوند. بسیاری از عشایر از ترس تلف شدن دام ها و احشام به طلوعی ها می پیوستند و در مراسم آنها شرکت می جستند.
.
در منطقه بویر احمد برای جلب اعتماد مردم با چراغ نوری به کوه می تاباند و خطاب به عشایر می گفت: حضور امام زمان (عج) باعث نورانی شدن کوه و تپه شده است.مردم که از ترفند جیکاک بی خبر بودند هیجان زده با شور و اشتیاق وصف ناپذیری در کوه و تپه به جستجوی امام مشغول
می شدند تا وی را یافته و زیارت کنند.
جیکاک در کسوت و با لباس روحانی با سوء استفاده از معتقدات مردم دست به انحراف افکار عمومی و عوام فریبی زد و به این اشخاص ساده لوح و بی خبر از همه جا تلقین کرده بود که وطن مشتی خاک بی ارزش است باید به فکر بهشت بود. کسی که روش و مرامش دوستی و محبت اهل بیت به ویژه عاشق حضرت علی (ع) است ، نباید خود را درگیر امور بی ارزشی مانند نفت نماید. وی در طی جنگ جهانی دوم و پس از آن در ایران نقش زیادی را در جهت منافع کشورش ایفا نمود. جیکاک در جنگ جهانی دوم تلاش وافری مصروف داشت تا بر قیام منطقه بختیاری که به وسیله ابوالقاسم خان بختیاری رهبری می شد را خاموش سازد. انگیزه ی وی از این اقدامات علاوه بر ضربه زدن به مذهب ، منحرف کردن افکار بختیاریها و جدا کردن آنها از پیوستن به نهضت ملی شدن صنعت نفت بوده است که البته با سوء استفاده از باورهای دینی صورت گرفت. وی با بهره گیری از بی سوادی و نا آگاهی محلی ها، تحت عناوین مذهبی ، خرافه گویی و پوچ گرایی را میان بختیاریها رواج داده و آنان را از باورهای حقیقی مذهب تهی می ساخت . او حتی تا آنجا پیش رفت که به قولی با زنی بومی ازدواج نمود تا بیشتر اعتماد آنها را به خود جلب نماید . اکثرمواقع با تن پوش بختیاری در میان طایفه ها ظاهر می گشت تا آنها را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد . اساس وباورهاو قوانین فرقه انحرافی طلوعی
-اساس تفکرشبه مذهبی و انحرافی طلوعی بیشتر شبیه به آیین مزدک۱۰ومرام کمونیستی بود که کلیات آن بشرح زیر توسط سر طلوع ها تبلیغ می شد.
-صبغه و رنگ مذهبی شیعی و استفاده ناصواب طلوعیان از محبوبیت ائمه شیعه در میان مردم بختیاری و ناآگاهی و ساده لوحی برخی از عشایر و روستانشینان در ترویج این آئین انحرافی مؤثر بوده است.
-جریان شبه مذهبی «طلوعی» محصول سیاست و تفکر انگلیسی ها در مقابله با خواست مردم ایران برای ملی شدن صنعت نفت بود.
به نظر می رسد انگلیسی ها با ترویج عقیده ترک امور دنیایی و نفی جهان مادی و پرداختن به برخی امور معنوی و اخروی آن توام با مغالطه و سفسطه های عوام فریبانه ، به عنوان حربه کارساز برای تحقق اهداف خود استفاده می کردند.
-رنگ و لعاب مذهبی شیعی و استفاده ناصواب طلوعیان از محبوبیت ائمه شیعه در میان مردم بختیاری و ناآگاهی و ساده لوحی برخی از عشایر و روستانشینان در ترویج این آئین انحرافی مؤثر بوده است.
ایجاد جریان شبه مذهبی «طلوعی» محصول سیاست و تفکر انگلیسی ها در مقابله با خواست مردم ایران برای ملی شدن صنعت نفت بود.
خاستگاه اولیه فرقه طلوعی شهر مسجد سلیمان بود، با بازگشت عشایر از گرمسیر و به موازات کوچ بهاره که عشایر در سراسر ییلاق (قسمت های از چهار محال و اصفهان ) پراکنده شدند، طلوعی نیز در سرتاسر منطقه بختیاری رواج پیدا کرد و دامنه آن به قلمرو عشایر بهمئی دراستان کهگیلویه و بویر احمد نیز کشیده شد.
کمتر روستا یا منطقه ای بود که این تفکرانحرافی در ان نفوذ نکرده باشد، جیکاک که در اذهان مردمان عشایر بعنوان سید صاحب کرامات مطرح شده بود با اعزام مبلغان و مروجان مسلک خود که اصطلاحاً « سرطلوع» گفته می شدند با شور و ولع بسیار فرقه مذکور را تبلیغ می کردند.
این فرقه دارای مناسک مذهبی خاصی بوده است که هدف و غایت آن بی اعتنایی افراد به دنیا و مواهب طبیعی و از جمله نفت بوده است.
اما اصول فرقه طلوعی
۱-بی علاقه ی به دنیا و مال، یکی از شعارها و قوانین آنان این بود که مال، مال الله و عیال نیز عیال الله است. یعنی مال و عیال و خانواده متعلق به خدا و شما در دنیا صاحب هیچ چیزی نیستید.تا در مردم بی علاقگی نسبت به مال دنیا ونفت ایجاد کنند.
۲-تمام مردها سر خود را با تیغ بتراشند.
۳- زن ها چادر بپوشند.
۴-تمام پیروان حق ندارند کفش بپوشند و باید با پای برهنه راه بروند.
۵- دور کمر شال و کمربند سیاه بندند.
۶- تمام پیروان باید به هر اندازه که توانستند و گیرشان آمد گوشت میش ، خروس ، بز ، شیر میش ، روغن ، برنج و گندم هر نمره و با هر کیفیت و… استفاده نمایند و در استعمال قلیان و سیگار کوتاهی نکنند.
.۷-تا چهل و سه روز قند ، شکر و چای ننوشند و هر چه عایدشان آمد به پیشوا بدهند.
۸- زن دارها تا چهل و سه روز با زن خود هم بستر نشوند. آنها را پیش ما بفرستند تا تحقیق کنیم و چنانچه مرتکب گناه نشده باشند آنها را به مرام طلوع هدایت نماییم
۹- زن ها موجب فساد و فتنه هستند نسبت به آنها هیچ تعصبی نداشته باشید.
۱۰- دنبال رنج و زحمت و مشقت نروید و کارهای بیهوده نکنید. چرا باید مردها زحمت بکشند و زنها و بچه ها بخورند.باید کور شوند ، خودشان نان و غدا تهیه کنند و به مردان نیر بدهند. (آسیای جوان، ۱۳۳۰: شماره ۵۰) )
۱۱- پیشوای طلوعی معتقد بود که زن ها به منزله آلات بدون اراده ای هستند که به حکم خلقت از روز ازل محکوم مردان و در چنگ آنان اسیر و گرفتار آمده اند.. اینان در حکم بردگان و خدمتگزار مردان هستند. برای رفع حاجات بوجود آمده اند که امیا و تمنیّات و شهوات نفسانی مردان را برآوردند. با تدبیر منزل و آوردن طفل ، موجبات آسایش و سرگرمی و روشنی اجاق خاندان مرد را فراهم و مهیا می سازند.بنابراین احتساب آنان در زمره بشریت و تساوی حقوق آنها با مردها کفر محض است. بر عکس مرد دارای هرگونه اجازه و اختیار ، تسلط و نفوذ بر جان و مال و عرض زن خود می باشد.
۱۳-دشمنی طلوعیان با زن ها تا اندازه ای رسید که ضمن احکام مذهبی خود خون آنها را مباح بلکه حلال دانسته و گفتند چون این طایفه غالباً با سحر و جادو و طلسمات و افسونگری ها سروکار دارند ممکن است درصد آن برآیند که با حیله و جادوگری سد راه پیشرفت تمایلات مردها شده و مانع تسهیل وسائط خوشگذرانی و نشاط و رفاه گردند. اگر زن ها چنین کنند مردان مجاز خواهند بود خون زن ها را ریخته و جهان را از لوث وجود آنها پاک و موانع تعالی و ترقی خود را از پیش پای بردارند. و این تلقی خطرناک نسبت به زنان باعث شد حتی برخی مردان معتقد به این فرقه منحرف زنان خود را به قتل برسانند.
جیکاک در راه جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت تمام تلاش خود را بکار برد. او علاوه بر تشویق بختیا ریها به بی توجهی به ملی شدن صنعت نفت ، کوشش نمود تا در کار هیئت خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس خلل ایجاد نماید . به گفته ی حسین مکی به هنگام عزیمت هیئت خلع ید به آبادان ،جیکاک تصمیم گرفت عده ای را تحریک کندتا اتومبیل اعضای هیئت را از روی پل بهمن شیر به داخل رود خانه بیندازند اما این توطئه ناکام ماند.
سرانجام دولت ایران که به کار شکنی و اخلال جیکاک در امر ملی شدن صنعت نفت پی برده بود وی را از ایران اخراج نمود.
منابع :
-نشریه علمی پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی بررسی فرقه شبه مذهبی سیاسی طلوعی ابوالفضل ذوالفقاری شماره 79
-رسانه عصر ایذه فرقه طلوعی و مستر جیکاک 31 تیر1394
– (مجله آسیای جوان، ۱۳۳۰:ص ۲)
– ( مسجد سلیمان نیم قرن چپاول /فرشید خدادیان خدادادیان،۱۳۸۰: ۹۹)
– (نگاهی به خوزستان /افشار سیستانی، ۱۳۶۶: ۹۹)
– (تاریخ نفت مسجدسلیمان -عباسی شهنی، ۱۳۷۴:ص ۲۰۹)
