رویش زاگرس/مجتبی گهستونی: زلزله پنج‌شنبه 15 آذر 1403، در مسجدسلیمان بیشترین اثراتش را در حوزه آثار تاریخی این حوزه فرهنگی بر جای گذاشت و به تعدادی از بناها و محوطه‌ها آسیب وارد کرد.
شهرستان مسجدسلیمان به‌عنوان مهمترین کانون اثرگذاری زلزله اخیر، به‌صورت مستمر ۱۱ بار دچار زمین‌لرزه شد. بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌ها با قدرت 6/5 ریشتر و در عمق 10 کیلومتری زمین در حوزه مسجدسلیمان و هم‌مرز با شهرستان هفتکل گزارش شده است.
با توجه به اهمیت موضوع آسیب‌پذیری، شکنندگی آثار فرهنگی، مطالبه و نگرانی جدی جامعه و کنشگران فرهنگی، تیم ارزیاب تخصصی برای بررسی و پایش میزان خسارات زلزله در حوزه میراث‌فرهنگی تشکیل شد. این تیم، پس از پایش میدانی و ارزیابی اولیه با تمرکز بر بناهای خاص تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی تهیه کرده است. لازم به ذکر است طی پایش دو روزه فهرستی از ۱7 اثر شامل بافت‌های تاریخی مسجدسلیمان، عنبر، بتوند، آتشکده سرمسجد، معبد بردنشانده، کلیسای نمره چهل، حمام تمبی و نمره یک، باشگاه بدر و… تهیه شد.
در این میان، علاوه بر خسارات گسترده‌ای که به شهروندان، زیرساخت‌ها و سایر بخش‌ها وارد شد، آثار ملی و تاریخی فاخر نیز از این آسیب‌ها در امان نماندند. این آثار به‌دلیل قدمت زیاد، وضعیت شکننده کالبدی و ساختاری که نتیجه، تخریب‌های انسانی، گذشت زمان، شکنندگی مصالح، حوادث قهری و… گذشته است، در زلزله اخیر دچار صدمات جدی شدند.
با اعتبارات فعلی مرمت، 60 سال طول می کشد تا مرمت کامل محوطه‌ها و بناهای آسیب دیده در شهرستان مسجدسلیمان به سرانجام برسند.
وجود 850 اثر تاریخی به استناد اطلس باستان‌شناسی منطقه، 306 هکتار بافت تاریخی مسجدسلیمان، 25 هکتار بافت تاریخی در بتوند، عنبر و تمبی، 80 اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی، استقرار اداره میراث‌فرهنگی با قدمت 55 سال در شهرستان، اختصاص و ایجاد چارت پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان از سال 1400، تهیه پرونده ثبت موقت میراث صنعتی مسجدسلیمان بعنوان نخستین شرکت شهر صنعتی ایران و خاورمیانه در فهرست انتظار یونسکو، نشان دهنده اهمیت آثار تاریخی این حوزه فرهنگی از بعد ملی و بین‌المللی می‌باشد.
رئیس پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان با اشاره به زلزله سال 1401 که آثاری چون معبد بردنشانده، سرمسجد و قلعه بردی و… از آسیب‌های زلزله مصون نماندند یادآور شد: معبد بردنشانده از سمت جبهه شمالی و جنوبی به کلی ویران شده بود و پیش‌تر نیز در زلزله سال 1398 مسجدسلیمان که قدرت آن 7/5 ریشتر و در عمق 17 کیلومتری زمین گزارش شده بود، خسارات قابل‌توجهی به این آثار وارد شده بود.
ایوب سلطانی با تاکید بر اینکه بدلیل فرصت محدود و پراکندگی آثار امکان ارایه گزارش کامل میسر نگردید اظهار داشت: این گزارش صرفا محدود به چند اثر با دسترسی فوری صورت گرفته است. میزان تخریب‌ها بشدت نگران کننده است وبعضا باعث تزلزل بنیان اثر شده است. عدم توجه به مقام‌سازی و مرمت آثار تاریخی ناشی از کمبود اعتبار باعث شد در زلزله اخیر، اثرات زلزله‌های قبلی بیشتر نمایان شود.
این باستان‌شناس با اشاره به اینکه در زلزله‌های مسجدسلیمان که در سال‌های 1398 و 1401 رخ داد بیان کرد: با وجود میزان تخریب‌های گسترده، کمترین توجه به حوزه میراث‌فرهنگی و ضرورت مرمت آسیب‌های وارده صورت گرفته است. لذا تخصیص اعتبارات ویژه برای مرمت بناهای ارزشمند به‌صورت اضطراری مورد انتظار است. این بی‌توجهی‌ها طی سنوات قبل باعث آسیب‌پذیری هر چه بیشتر به آثار تاریخی شد.
رئیس پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان با اشاره به آسیب‌های جدی در موزه باستان‌شناسی کلکه زرین گفت: این موزه در زلزله ۱۳۹۸ دچار ترک‌های بزرگ، شکستگی تیرهای نگه دارنده، ریزش دیواره‌ها و حرکت ایوان شد. با توجه به وجود برنامه راه‌اندازی موزه باستان‌شناسی در این مکان، حفاظت، مقاوم‌سازی و مرمت آن بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت بنابرین درسال جاری با ۱۵ میلیارد ریال اعتبار که صرفا می‌بایست به ساماندهی و تجهیز موزه اختصاص یابد به اجبار برای مرمت، مقام‌سازی و اصلاح بخش‌های آسیب دیده از زلزله ۱۳۹۸ در سال جاری هزینه شد.
ایوب سلطانی تاکید کرد: اعتبارات محدود حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری طی دوسال گذشته صرفا هزینه آسیب‌های وارده ناشی از زلزله در سال‌های گذشته خصوصا در محوطه سرمسجد، بردنشانده، کلگه زرین شده است. شرح گزارش مقدماتی بررسی اثرات زلزله اخیر بر آثار تاریخی حاصل بررسی‌های میدانی دو روزه کارشناسان میراث‌فرهنگی است. در همین خصوص آثاری همچون قلعه شکرآب، نم نمی، دخمه نصیرا، آرامگاه میلی و… مستلزم بررسی نظام‌مند و دقیق می‌باشند وجود 306 هکتار از بافت تاریخی مسجدسلیمان، بافت بتوند، بافت عنبر قطعا به زمان بیشتری جهت برآورد میزان خسارت‌های وارده نیاز دارد.
