باشگاه روزنامه نگاران مسجدسليمان- مدیر یکی از مدارس می گفت: «من بارها دیده ام که مادران خوراکی یا کتاب فرزندشان را که در خانه جا گذاشته به مدرسه می آورند. آن ها چرا این کار را می کنند؟ کودکان باید متوجه شوند بی مسئولیتی چه عواقبی دارد.»
خانم «الف» می گوید: « اولین بار که فرزندم خوراکی خود را در خانه جا گذاشت به یاد دارم. خانه ما از مدرسه او دور بود، در غیر این صورت حتما خوراکی را برایش می بردم. بعدها شنیدم که اگر مادران در چنین مواقعی خودشان دست به کار نشوند کودک مسئولیت پذیری را یاد می گیرد. در تمام طول روز نگران گرسنگی و عصبانیت فرزندم بودم. وقتی برای آوردن او به مدرسه رفتم جملاتی را که باید به او می گفتم پیش خود مرور می کردم. انتظار داشتم شاهد عصبانیت او باشم ولی او در عوض با دوستانش در حال گپ زدن بود. وقتی به او گفتم که از وضعیت پیش آمده متأسفم پاسخ داد: «ناراحت نباش. هیچ مشکلی پیش نیامد. دوستانم غذای خود را با من تقسیم کردند.» من با تعجب به فرزندم نگاه کردم ولی مطمئن شدم که کار درستی انجام داده ام. او خودش راهی برای حل مشکل خود پیدا کرده بود.» همگی ما کم و بیش با مردم بی مسئولیت برخورد داشته ایم. هرگز کارهای مهم به چنین افرادی واگذار نمی شود. در ضمن آن ها همسر، دوست و شریک مناسبی نیستند. در واقع به چنین افرادی نمی شود اعتماد کرد. برای این که فرزندان ما آینده خوبی داشته باشند باید مسئولیت پذیری را به آنها بیاموزیم ولی چگونه؟
وجود والدین مسئولیت پذیر اهمیت زیادی دارد. آیا خود شما در این زمینه الگوی مناسبی هستید؟
پیشنهادات عملی
اگر ما والدین، مسئولیت پذیر باشیم در واقع نیمی از راه را آمده ایم و کافی است از فرزندان مان بخواهیم پا جای پای ما بگذارند. به توصیه های عملی زیر توجه کنید:
۱- به کودکان خود مسئولیت هایی مطابق با سن آن ها محول کنید: به محض این که فرزندتان توانست لباس بشوید و یا خودش لباس بپوشد از او بخواهید این کارها را انجام دهد به تدریج وظایف دیگری به عهده فرزندتان بگذارید، مثل مرتب کردن تخت خواب، شستن بشقاب خودش و پهن کردن سفره. فرزندتان باید بداند هر کسی در خانواده وظایف خودش را دارد. برای هر کاری که فرزندتان می کند از او تمجید کنید.
۲- مسئولیت زیادی بر روی دوش فرزندتان نگذارید: با توجه به توانایی های فرزندتان وظایف وی را مشخص کنید. وقتی او در انجام کاری موفق می شود و مورد تمجید قرار می گیرد انگیزه بیشتری پیدا می کند. توقع بیش از حد از کودک، ناکامی و دلسردی او را به همراه دارد.
۳- از فرزند خود انتظار مسئولیت پذیری داشته باشید: یادتان باشد انتظاراتی که از فرزندان خود داریم معمولا برآورده نمی شود. وقتی مسئولیتی را بر دوش فرزند خود می گذارید در مورد زمانی که باید آن کار انجام شود بحث کنید.
بگذارید کودک شما به شیوه خود وظیفه اش را انجام دهد. او را زیر بال و پر خود نگیرید و مدام در مورد وظیفه اش حرف نزنید. اگر او نتوانست وظیفه اش را انجام دهد به وی در این زمینه کمک کنید.
۴- هرگز یک کودک را «مسئولیت ناپذیر» خطاب نکنید: حتی اگر فرزندتان وظیفه خود را انجام نداده به او برچسب بی مسئولیتی نزنید. به جای این کار از او بخواهید هرچه زودتر وظیفه خود را انجام دهد. ملامت فرزندتان نتیجه ای جز ناراحتی و دلسردی او ندارد.
۵- در برنامه ریزی کودک خود به او کمک کنید. او باید بیاموزد که انجام هر کدام از تکالیف مدرسه چه مدت طول می کشد و چگونه برنامه ریزی کند که علاوه بر انجام این تکالیف، برای کارهای دیگر نیز وقت داشته باشد. به فرزند خود یاد دهید که گام به گام پیش برود.
بهترین راه برای بار آوردن کودکان مسئولیت پذیر این است که خودتان الگوی خوبی برای وی باشید. اگر از او می خواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، لباس هایش را مرتب کند و اسباب بازی هایش را جمع کند، خودتان در منزل این کارها را انجام دهید و وسایلتان را دور و بر خانه پرت نکنید. * دقیقا بگویید از او چه کاری می خواهید و برایش توضیح دهید. به عنوان مثال بگویید الان وقت ناهار است باید بشقاب ها را روی سفره بچینیم و به او نشان دهید چگونه این کار را انجام دهد. * اولویت ها را مشخص کنید. وقتی تقاضا می کند او را به پارک ببرید بگویید حتما می رویم چون هوا خوب است اما اول باید کارهای منزل را انجام دهم. به او بگویید که شما هم تفریح را دوست دارید اما باید کارها را هم انجام دهید بنابراین متوجه می شود که شما قصد ندارید سر او را گرم کنید بلکه کارها را اولویت بندی کرده اید. * به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید. به جای «اگر این کارو نکنی…» بگویید «اگر می خواهی بازی کنی اول باید لباس های میهمانی را درآوری»، اگر چند بار این جملات را تکرار کنید، انجام این کارها برایش به شکل یک عادت درمی آید و نیازی نیست مرتب به او یادآوری کنید. * به تلاشش توجه کنید نه مقدار کاری که انجام داده است. اگر اتاقش را کامل مرتب نکرده یا اسباب بازی هایش را خوب نچیده است، خودتان بقیه کار را انجام دهید. اگر او را سرزنش کنید تصور می کند نمی تواند شما را راضی کند بنابراین دست از تلاش برمی دارد. یادتان باشد هر قدر بیشتر کارهایش را انجام دهد، بر آن مسلط تر خواهد شد. * از جملات تشویق آمیز استفاده کنید. به عنوان مثال بگویید «دیدم که سعی کردی تمام غذایت را بخوری و بشقابت را در ظرفشویی بگذاری. اما باید این کار را آهسته انجام دهی چون ممکن است بشقاب بشکند». * تحملتان را بالا ببرید. شلوغ کاری و شیطنت بخشی از دنیای بچه هاست حتی موقع انجام کار بنابراین از کوره در نروید و حتی اگر بچه ها شلوغ کاری کردند بگویید قرارمان این نبوده اما این شلوغ کاری برای یک دفعه قابل تحمل است و برای بار دوم تنبیه خواهد داشت.
* با همسرتان هماهنگ باشید. اگر تصمیمی گرفتید و از فرزندتان خواستید انجامش بدهد، قاطعیت به خرج دهید. با همسرتان هماهنگ باشید و درباره قوانین خانه و انتظاراتتان از کودک به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنید.
* تأکید کنید که در قبال انجام کارهایش پاداشی دریافت نمی کند. کودک باید بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که باید انجام بدهد، بدون این که انتظار پاداشی داشته باشد. کارهای خانه یک کار گروهی است که همه در آن شریک هستند و او هم باید بخشی از آن را بر عهده بگیرد. در ابتدا کودک را برای انجام ندادن کارهای محوله تنبیه نکنید بلکه با او وارد مذاکره شوید و بپرسید به کدام کارها علاقه دارد و چرا کاری را که از او خواسته شده، انجام نداده است و برای جبران باید چه کار کند.
در واگذاری مسئولیت¬ها و تکالیف به فرزندانمان زیاده¬روی نکنیم یعنی که به توان و وسع فرزندمان توجه کنیم و به همان اندازه به او کار بسپاریم تا باعث از بین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس در او نشویم. و نیز خود الگوهای مسئول و مناسبی برای آنها باشیم و به فرزندانمان بفهمانیم که ما خیرخواه آنها هستیم و نیز محدوده کار و تکلیف را برای او مشخص سازیم تا او تکلیف خود را بداند. و فرقی نیز میان فرزندانمان در واگذاری مسئولیت¬ها ندانیم. هرگاه تمام این موارد را رعایت کردیم می¬توانیم به اینکه فرزندانی سالم و مسئولیت پذیر تحویل جامعه دهیم امیدوار و حتی مطمئن باشیم.
ساراپورحافظی- کارشناس ارشدروان شناسی بالینی
