صدای تک فرزند خود را نمی شنویم که…

– چرا مادران از فرزند آوری فراری هستند؟

– مجردها باید سریع تر ازدواج کنند

– متاهل ها باید نسبت به فرزندآوری بیشتر روی آورند

– دولت باید به زوج های نابارور کمک هزینه درمان بدهد

– خواص جامعه در فرزند آوری باید الگو باشند

– حلقه عاطفی عمو- عمه- خاله- دایی در حال انقراض هستند

– طلاق در کمین خانواده های کم جمعیت است

– اعتیاد در کمین خانواده های کم جمعیت است

– برای والدین خانواده های پرجمعیت سهمیه ادامه تحصیل در نظر گرفته شود

– خانواده های متدین و مذهبی باید توجه بیشتری به فرزند آوری داشته باشد

– بهترین هدیه به فرزندان یک برادر و یک خواهر است

باشگاه روزنامه نگاران مسجدسليمان: اگر نیم نگاهی به گذشته نه چندان دور دهه ۶۰ تاکنون داشته باشیم به یاد می آوریم که بر اساس یک سیاست تعریف شده از سوی دولت مردان از در و دیوار شهرها گرفته تا تابلوهای تبلیغاتی و حتی فراتر از آن در میان برنامه های رسانه ملی شعار فرزند کمتر زندگی بهتر و یک سری دستورالعمل ها و بخش نامه های اداری این شعار و خواسته را ملکه ذهن خانواده ها کرده که داشتن یک یا دو فرزند کافی بوده و برای زندگی بهتر باید فرزند کمتری داشت.

اما امروز تقریباً پس از گذشت ۳۰ سال از پیش گرفتن آن سیاست از آنجا که جامعه مسیر خود را با سرعت به سمت پیر شدن در حال طی کردن است پیکان و انگشت اشاره دولت به سمت تشویق خانواده ها برای فرزند آوری نشانه رفته است بدون شک اگر روند فرزند آوری به همین شکل باشد در دو دهه آینده جامعه با یک خطر جدی به نام پیری و یا همان افزایش جمعیت سالمندان روبرو خواهد شد.

سئوال اینجاست چرا بر خلاف این که در یکی دو سال اخیر علیرغم این که دولت مردان و مسئولین شهروندان و خانواده ها را به فرزند آوری تشویق کرده اند اما شواهد و آمارها نشان از این دارد که مردم و خانواده ها انگیزه و تمایلی برای فرزند آوری ندارند و امروزه متاسفانه در بهترین حالت خانواده ها به داشتن یک و نهایتاً با اصرار به داشتن دو فرزند اکتفا و تن می دهند و اکثریت زوجین جوان در برنامه چند سال اول زندگی خود ترجیح می دهند و به این توافق رسیده اند که زندگی خود را بدون فرزند سپری کنند در حالی که در گذشته نه چندان دور در جامعه سنتی و نهاد خانواده اصلی ترین هدف ازدواج فرزند آوری بوده است و هنگامی که دختر و پسری با هم ازدواج می کردند اولین انتظاری که از آنان وجود داشت به دنیا آوردن فرزند بوده است و تا فرزند به دنیا نمی آمد و به جمع پدر و مادر اضافه نمی شد نهاد و کانون خانواده تکمیل و گرم نمی شد و به زندگی آن ها حلاوت و شیرینی نمی بخشید اما متاسفانه امروزه زوج های جوان بنا به خیلی از دلایل که در ذیل اشاره خواهیم نمود روی نداشتن فرزند اصرار و پافشاری می کنند و در اولین گام و نگاه تنها به نیازهای فردی و روحی و … خود توجه دارند و در صورتی تن به فرزند آوری و بچه دار شدن می دهند که احساس کنند که زندگی آنان با وجود یک بچه تنوع بیشتری پیدا خواهد کرد و الا از بچه دار شدن جلوگیری می کنند. غافل از این که پایداری، استحکام، آرامش و آسایش و شور و نشاط در خانواده های پرجمعیت بیشتر است.

امروزه پدران و مادران در جواب این سئوال که چرا از فرزند آوری و بچه دار شدن جلوگیری می کنید اکثراً این گونه جواب ها را خواهیم شنید: چون می خواهیم ادامه تحصیل بدهیم با وجود فرزند نمی توان ارتقاء شغلی و تحصیلی داشته باشیم، به این دلیل که هر دو نفرمان (پدر و مادر)شاغل هستیم نمی رسیم با این اوضاع گرانی و تورم فرزند برای چه؟ و متاسفانه از طرفی تقویت روحیه فرد گرایی و خودخواهی و باور این احساس غلط فرصت تفریح بیشتر بدون فرزند و … فکر و ذهن خانواده ها را از فرزند آوری دور کرده است. اما همین پدران و مادران صدای تک فرزند خود را نمی شنوند که بابا و مامان من خواهر و برادر می خواهم، بابا- مامان در آینده بچه های من که نوه ی شما می شوند نیاز به عمه – عمو-دایی-خاله دارند.

دایی- خاله – عمو- عمه این حلقه عاطفی و این تکیه گاه فامیلی ایرانی در معرض انقراض است بنا به اعلام سازمان ملل ایران شدید ترین نرخ کاهش زاد و ولد (فرزند آوری) را در میان کشورهای منطقه به خود اختصاص داده است طبق اعلام این سازمان انتظار می رود در سال ۲۰۳۰ (۱۴۰۸) نرخ زایمان به ازای هر زن ایرانی به ۲/۱ (یعنی یک فرزند) برسدکه این نرخ پایین ترین عدد در خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود با این تحولات باید گفت که متاسفانه در آینده نه چندان دور عمه و عمو- دایی و خاله از جمع فامیلی خانواده های ایرانی برچیده خواهد شد. و پدران و مادران این صدای فرزند خود را نمی شنوند که بابایی و مامانی من در آینده برای حل مشکلات زندگی ام نیاز به همراهانی دارم که از خون خودم باشند و برای اینکه در آینده از بین برخی دو راهی های زندگی ام مسیر بهتر و درست تر را انتخاب کنم نیاز به خواهر و برادر دارم و بالاخره اینکه من می خواهم در آینده سنگ صبور حرفهای دلم خواهران و برادران خودم باشند واقعاً جای تعجب دارد چرا خانواده ها خود را از لذت بازی کردن با فرزندان بیشتر محروم می کند.

پدران و مادران امروز با پیش گرفتن این شیوه که من نویسنده دوست دارم در کنار دهها دلیل و واژه هایی که تا به امروز به کار رفته واژه و صفت خودخواهی را به فهرست دلایل جلوگیری از فرزند آوری و بچه دار شدن اضافه کنم پدران و مادران ناخواسته یک خلاء عاطفی را برای فرزندان خود به وجود می آورند که می تواند سرمنشاء و آغاز بسیاری از ناهنجاری ها باشد.

در هر جامعه ای (و یا کشوری) جمعیت انسانی بواسطه عوامل مختلفی دستخوش تغییرات یعنی افزایش و یا کاهش می شود که چهار عامل آن از سایر عوامل برجسته تر می باشد که از این چهار عامل دو عامل باعث افزایش و دو عامل دیگر موجب کاهش جمعیت می شوند.

عامل اول-تولد و فرزند آوری است که هر ساله تعدادی چشم به دنیا می گشایند و باعث افزایش جمعیت جامعه می شوند و این عامل را می توان یکی از مهمترین و برجسته ترین عوامل افزایش نرخ جمعیت در هر جامعه دانست که متاسفانه به دلیل سیاست های کنترل جمعیت در دهه ۶۰ تا ۷۰ و استمرار آن تاکنون شاهد کم رنگ شدن این عامل بوده ایم. پدران و مادران امروز باید بدانند و مطمئن باشند اگر قفل تک فرزندی را باز نکینم در آینده در خانه های سالمندی نگهداری خواهند شد. فرزند کمتر کلاس بیشتری ندارد.

عامل دوم-بحث مهاجر پذیری است که از کشورهای همجوار گروهی به هر دلیل از جمله سرمایه گذاری-اشتغال-علاقه مندی-عدم امنیت و … تمایل به سکونت در کشور دیگری را داشته باشند

نمی دانم این تفسیر من نویسنده صحیح است یا نه که اگر بزرگان دینی و معصومین ما فرموده اند بهشت زیر پای مادران است شاید بواسطه مادری کردن و فرزندآوری است پس چرا مادران امروز از فرزند آوری گریزان هستند.

عامل سوم-مرگ و میر افراد موجب کاهش و سیر نزولی جمعیت می شود که معمولاً سالمندان و کودکان در جامعه سهم بیشتری را به خود اختصاص می دهند.

عامل چهارم-مهاجرت به خارج از کشور است که علل مهاجرت را می توان ادامه تحصیل-اشتغال-سرمایه گذاری و … بر شمرد.

لذا با نگاهی به چهار عامل فوق قابل برداشت است که اگر در این معادله هر چه از آمار متولدین کاسته شود از طرف دیگر از تعداد جمعیت فعال جامعه آینده کم خواهد شد و از طرفی دیگر شاهد افزایش آمار سالمندان خواهیم بود نرخ باروری در کشور به ۸/۱ ( یک و هشت دهم درصد ) و جمعیت بالای ۶۵ سال به ۶ درصد رسیده که در افق سال ۹۵ به بالای ۱۰ درصد می رسد و کشور ما بر اساس استانداردهای جمعیتی دنیا در ترکیب کشورهای پیر قرار می گیرد متاسفانه هم اکنون در برخی از استانهای کشور شاهد رشد صفر درصدی جمعیت را پیش رو داریم .

در کل باید به این نکته توجه داشت هر کشوری- هر جامعه ای-هر ایلی و تباری و حتی خانواده ای وجودش و ماندگاری اش در گرو جمعیت موجود ان است و از طرف دیگر برخورداری از جمعیت مناسب و کافی می تواند به مقوله امنیت و ثبات آن در جامعه اثر گذار باشد

و از جهتی دیگر تاثیر بر رشد اقتصادی جامعه دارد بدون شک در جامعه ای که نیروی فعال مناسبی وجود داشته باشد دولت مردان و سیاست گزاران آن می توانند با برنامه ریزی مناسب موجب نشاط و شادابی و شرایط تولید بیشتر در جامعه را فراهم آورند.

در کشورمان در دهه ۶۰ به دلایلی از جمله تقویت مراکز بهداشتی و درمانی و اهتمام وزارت بهداشت و درمان با انجام مراحل مختلف واکسیناسیون اطفال و توجه به سلامت مادران از مرحله بارداری تا زایمان و … سرانه سلامت در سطح جامعه بالا رفته لذا مرگ و میر اطفال کاهش یافته بود و از طرف دیگر مهاجرت به خارج از کشور به دلیل حس مهین دوستی و… بسیار کم رنگ شده بود لذا با رشد جمعیتی مواجه شدیم که مسئولین بجای استفاده از این فرصت بوجود آمده با این استدلال که منابع اقتصادی موجود جوابگوی این میزان جمعیت فعلی نمی باشد راحت ترین مسیر یعنی اتخاذ سیاست های کاهش باروری را پیش رو گرفتند و اینگونه بود که قانون گذاران و دولت مردان در قانون برنامه پنجم نرخ باروری را بر پایه ۴ فرزند تعریف کردند در مجلس شورای اسلامی روی ۳ فرزند در تبلیغات و سیاست های وزرات بهداشت روی ۲ فرزند و خانواده ها عملاً تن به یک فرزند دادند . و از این تاریخ تمام دستگاههای دولتی با این شعار فرزند کمتر زندگی بهتر به جنگ یکی از بزرگترین سرمایه های جامعه رفتند به گونه ای که میزان باروری امروز کاهش کاملا محسوسی پیدا کرده است و تعداد فرزندان در ازای هر زن به دو بچه و حتی به کمتر از آن یعنی ۵/۱ بچه در کل کشور رسیده و تقریباً در کل کشور یک زن در طول ۳۰ سال دوران بارداری اش یعنی از ۱۵ سالگی تا ۴۹ سالگی به یک بچه و نهایتاً دو بچه تن داده و از طرف دیگر به دلیل افزایش سن در جامعه جمعیت سالمند که منظور جمعیت بالای ۶۴ سال است در حال افزایش بوده و با یک نگاه سطحی به اطراف خود متوجه خواهیم شد جامعه فعلی ایران چه در شهر چه در روستاها مسیر و حرکت خود را به سمت تبدیل یک جامعه فعال و جوان به یک جامعه پیر و سالمند طی می نماید، بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ حدود ۲/۵ درصد جمعیت کشور در سنین بالای ۶۵ سال قرار دارند و پیش بینی می شود که اگر همین روند (از نظر میزان های موالید و مرگ و میر) ادامه یابد در سال ۲۰۵۰ (۱۴۲۸) حدود ۳۵ درصد از جمعیت کشور سالخورده خواهند بود چرا که با سیاست اتخاذ شده روز به روز با کاهش فرزند آوری و مقاومت خانواده ها در مقابل بچه دار شدن روبرو بوده و از طرفی به جهت بالا رفتن سرانه سلامت جامعه شاهد افزایش جمعیت سالمندان می باشیم و این واقعیت از دید و چشم مسئولین و سیاست گزاران پنهان مانده بود که جامعه ای که به سمت سالخوردگی گرایش و حرکت نماید بازگشت آن به یک جامعه با نشاط و جوان کاری بسیار دشوار و سخت است و نیاز به یکی دو دهه زمان و فرهنگ سازی مجدد است و بدون شک هر چه از نیروی جوان جامعه کاسته شود و به میزان سالمندان جامعه افزوده شود جامعه با کاهش نیروی فعال یعنی جمعیتی که سن آنان بین ۱۵ تا ۶۴ سال باشد که مورد نیاز برای تولید است روبرو خواهد شد.

علیرغم اینکه سالمندان مانند نگین جامعه هستند و در تعالیم ما تکریم آنان مورد تاکید ویژه است اما اگر حرکت جامعه به سمت جمعیت سالمندی به کنترل در نیاید این قشر از جامعه بنا به دلایل متعددی از جمله کهولت سن و از دست دادن توان و نشاط و جوانی بمنظور طی نمودن مسیر زندگانی خود به خدمات بیشتری نیاز دارند و برای سلامت- بهداشت-رفاه و آسایش و سایر نیازهای عاطفی-اجتماعی-فرهنگی خدمات ویژه ای نیاز دارند و فراهم آوردن چنین شرایطی وظیفه جمعیت جوان و فعال جامعه اکنون است که متاسفانه به هر دلیل از این ظرفیت ها آنگونه که شایسته بود استفاده بهینه نشده است و در آینده با مشکل جدی روبرو خواهیم شد.

و جمعیت فعال کنونی جامعه ما در یک حالت سرگردان قرار دارند وبه دلیل ضعف های موجود در برنامه ریزی ها متاسفانه بهره برداری لازم و کافی از این جمعیت نشده است.

اما اگر نگاهمان کوتاه و به امروز باشد در حال حاضر ایران یک کشور با جمعیتی جوان است اما حداکثر در ۲۵-۳۰ سال آینده با یک مشکل جدی بنام جامعه ای سالخورده روبرو خواهیم شد. از دیگر مشکلات یک جامعه سالخورده افزایش بار تکفل- افزایش هزینه های بهداشت و درمان- افزایش بار صندوقهای بازنشستگی و تامین اجتماعی خواهد بود

و نباید از این مهم غافل بود که تغییر و تحول در جمعیت به دو صورت سریع و قابل محسوس و دیگری آهسته و نامحسوس صورت می گیرید بدون شک تغییر و تحول در جمعیت که منظور همان گرایش به جوان و یا سالمند شدن است بسیار دارای اهمیت است که متاسفانه معمولاً دولت مردان و کارگزاران به تغییر و تحول سریع جمعیت توجه دارند در حالی که بیشترین نگاه و توجه باید به تغییرات آهسته و نامحسوس جمعیت باشد.

و اما مهم اینجاست حال که امروز و اکنون متوجه شده ایم سطح باروری و فرزند آوری در جامعه کاهش قابل توجهی پیدا کرده است و جامعه حرکت خود را به سمت سالخوردگی و پیری طی می نماید پس باید بفکر چاره و برنامه ریزی باشیم مشکلات اقتصادی و کمبود امکانات را بهانه نکینم خود را واسطه رزق بدانیم و اعتقاد داشته باشیم رزق دست خداست صدها مصداق و نمونه می توان از اطرافمان آورد که امکانات زیاد سعادت نمی آورد امروزه متاسفانه خانواده ها زندگی خود را تعطیل می کنند به بهانه اینکه می خواهند ادامه تحصیل بدهند- کار کنند و پول بیشتری دربیاورند و خود را از لذت فرزند آوری و داشتن فرزند بیشتر محروم می کنند. امروز رشد منفی با شیب تندی برای کشور در پیش رو داریم اگر هر خانواده کمتر از ۴ فرزند داشته باشد در آینده همین پدران و مادران باید در سرای سالمندان نگهداری شوند باید سبک زندگی خودمان را عوض کنیم و به فرزند آوری روی بیاوریم.

و خانواده ها باید بدانند کمترین نتایج تلخ پیشگیری از فرزند آوری باعث افزایش نرخ طلاق است و بدون شک و طلاق در کمین خانواده های کم جمعیت است اعتیاد در کمین خانواده های کم جمعیت است – استقبال از سقط جنین-همزیستی بدون ازدواج-کاهش نرخ ازدواج-فراهم نمودن خلاء عاطفی-اجتماعی برای فرزندان در آینده-کاهش نرخ تولید و اقتصاد و رخت بستن نشاط و شادابی و جوانی از جامعه خواهد بود در آینده ناچاریم کشوری مهاجر پذیر باشیم آنوقت ناچاریم فرهنگ بیگانه را بپذیریم پس بیاید تصمیم بگیریم ایرانی اصیل بمانیم و از طرفی مسئولین و سیاست گذاران باید شرایط ازدواج را برای جوانان فراهم نمایند چرا که بالا رفتن سن ازدواج در کاهش باروری تاثیر گذار است چرا که زوجین یک سن اوج قدرت باروری دارند که در پسران و دختران متفاوت است که معمولا در پسران بین ۲۲-۲۴ سالگی و در دختران ۱۷-۱۹ سالگی است لذا اولین و اساسی ترین فاکتور تسهیل در امر ازدواج، ایجاد فرصت های شغلی پایدار با درآمد کافی برای جوانان است.

اتخاذ سیاست های تشویقی برای ازدواج بطور مثال پرداخت وام هایی باسود کم و اقساط دراز مدت-تامین مسکن مناسب با شرایط ویژه برای زوجهای جوان-پرداخت حقوق ماهیانه به مادران در طول دوران بارداری و شیر دهی-اهدا و در نظر گرفتن یارانه های ویژه برای تولد فرزندان بیشتر- کسر خدمت سربازی- انجام خدمت سربازی در محل سکونت- اختصاص مرخصی بیشتر و افزایش حقوق سربازان متاهل و دارای فرزند- اولویت استخدامی ها با افراد متاهل و دارای فرزند- مطابقت بخشنامه ها و طرح های دولت و مجلس با سیاست های فرزندآوری مثلاً کوچک کردن مسکن یک اشتباه در وزارت راه شهرسازی بوده است-حمایت از خانواده های پر جمعیت-ارتقاء رتبه- گروه شاغلین دولت در صورت چند فرزند آوری-اختصاص سهمیه ادامه تحصیل برای پدران و مادران بالای ۵-۴ فرزند کمک هزینه های درمان به زوج های نابارور و کاهش نرخ تورم و گرانی بستر سازی و فرهنگ سازی از طریق مراجع دینی – علما – روحانیون – ائمه جمعه و جماعت- نخبگان اجتماعی-رسانه های ملی-مطبوعات-نشریات و مدارس-مراکز بهداشتی و درمانی و … است. و در نهایت نباید به بحث افزایش جمعیت جزیره ای و مقطعی نگاه شود. و اینگونه بنظر می رسد که هنوز نخبگان جامعه سیاست گذاران نظام درگیر خطر کاهش جمعیت نشده اند و باید با جدیت بیشتری به این موضوع پرداخته شود و خود را در قبال کاهش جمعیت جامعه بیشتر مسئول و مقصر بدانیم. به امید اینکه همواره شاهد ترویج خوبی ها ی بیشتری باشیم.

محمدرضا کرمزاده/ کارشناس علوم اجتماعی و برنامه ریز

منابع:

مصاحبه دکتر امیر عرفانی

رهنمودهای اساتید ارجمند جناب آقایان دکتر امیر علی درستی،دکتر منوچهر کرد زنگنه-دکتر جعفر کرد زنگنه

جمعی از دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شوشتر